ჩემი თემა ექვთიმე თაყაიშვილზე

   yvelaferi daiwyo imiT, rom 1863 wlis zamTris susxian dilas qveyanas moevlina qarTveli adamiani, romelsac eqvTime TayaiSvili uwodes. is ar dabadebula tyviebis wvimaSi, rogorc didi ilia.. misi sicocxlis dawyebas as erTi gasroliT ar gamoxmaurebian. daibada araCveulebrivi bavSvi Cveulebriv dilas da amiT daiwyo yvelaferi...

    sxva bavSvebis msgavsad daamTavra quTaisis gimnazia 1883 wels, xolo 1887 wels peterburgis universiteti. amis Semdeg is Camovida saqarTveloSi da TbilisSi aswavlida qarTul saTavadaznauro skolasa da klasikur gimnaziaSi. ramdenime wlis Semdeg is Tavad ganagebda Tbilisis qarTul saTavadaznauro gimnazias, ,,aRsaniSnavia rom es gimnazia warmoadgenda qarTuli ganaTlebis umTavres keras.’’       

   eqvTime amiT ar kmayofildeboda, is cdilobda qarTveli erisTvis mieca is patara ankara wyaro, romelic Semdgom dauSretel mdinared iqceoda. ,,swavlisa da wvdomis erTaderTi gza arsebobs – moqmedeba”. am ideiT moqmedebda da agebda im patara bilikebs, xidebs, romlebsac ganaTlebasTan mivyavdiT. da marTlac, man Tavis TanamoazreebTan erTad gaiara bewvis xidi da monawileoba miiRo Tbilisis saxelmwifo universitetis daarsebაში.

   eqvTime, romelic ianvris susxian dilas Cveulebrivad daibada, axla araCveulebrivi sazogado moRvawe gaxda da swored am azriT, igi gaagzavnes ucxoeTSi, erovnuli ganZis meTvalyured. marTlac, Cven verasdros vxedavT, Tu ra ganZi gviWiravs xelSi, magram arian iseTi adamianebi, romlebic afasebenMmas.

,,1908 wels, qarTlSi yofnisas, erTi gapartaxebuli saxlidan eqvTimes Tvalwin nagavi gamogaves. swored iqidan amoiRo man uZirfasesi Zegli ,,xelmwifis karis garigeba”. imave wels gamouvlenia da gadaurCenia eqvTimes axalgoris ganZic...’’

     1921 weli...

   eqvTime TayaiSvili Tan misdevs qarTul saunjes, radgan ,,daicvas igi yovelgvari moulodneli da mosalodneli saSiSroebisgan”. eqvTime midis da ukan rCeba misi naTesav-megobrebi, misi axalSeqmnili universiteti.. mas uwevs Tavisi daZabuli da tempSi Cayenebuli Sromis mitoveba..                                             

   ,,Tbilisidan jer quTaisSi da Semdeg baTumSi ris vaivaglaxiT Camotanili ganZi safrangeTis ,,ernest renanze” dabinavda, magram kapitanma piroba daarRvia, daniSnul droze adre aswia Ruza...” rodesac eqvTime navsadgurSi mivida, ukve gviani iyo, gemi Sua zRvaSi Sesuliyo, magram mas far-xmali ar dauyria, kateriT gamoekida kreisers. qarTvelebi patara gemiT daedevnen mas. zRvis lurji talRebi raSebiviT iltvodnen da im patara gemis, romelsac ramdenjerme bewvis xidze gasvla mouwia, CaZirvas lamobdnen... magram amaod... gadarCenilebi stambulSi Cadian. ucxo miwaze dakarguli ganZi, romelic samxedro-satransporto gemze gadaetanaT, eqvTimesTan, ninosTan (romelic eqvTimes meuRle gaxldaT) da  ioseb eligulaSvilTan erTad mgzavrobda. samwuxarod, yvelaferi amiT ar dasrulebula. parizSi Casulebs Semdegi winaRoba daxvdaT. Zvirfasi ganZis arseboba parizSi ar gamohparviaT amerikelebs, amitom maT TxovniT mimarTes qarTvelobas, rom eqvsi TviT gamoefinaT igi amerikul muzeumSi. qarTveli emigrantebisgan dadebiTi pasuxis Semdeg SesaZlo xdeboda qarTuli erovnuli ganZis dakargva, amitom qarTvelebma umal uariT gaistumres. amave dros, britaneTidan safrangeTs moevlina qarTvelologi uiliam aleni, romelsac qarTuli ganZidan erTi nivTis Sesyidva evaleboda. albaT, Cvenc mivxvdebodiT, rom es SemoTavazeba didZal TanxasTan iqneboda dakavSirebuli. eqvTime TayaiSvilma ar darTo neba erTi patara nivTis gayidvisa, romelic qarTvelebis ofliT iyo Seqmnili. magram arsebobda cduneba, romelic fulTan da frangul cxovrebasTan iyo dakavSirebuli. iqneb, erTi monetis Selevisas SeeZlo eqvTimes meuRlesTan erTad  ecxovra im lamazi cxovrebiT, romelzec yoveli qalbatoni iocnebebda. eqvTimes gadawyvetileba unda mieRo: an Tavisi sayvareli qalis bedniereba da siRaribidan samudamod Tavis daRweva, an qarTvelebis Semonaxuli, sisxliT daculi saunje. marTlac, ,,gadawyvetilebis miReba yoveli saqmis dasawyisi iyo mxolod. gadawyvetilebis miRebisa da arCevanis gakeTebis Semdeg, adamiani TiTqos TaviT eSveba uswrafes nakadSi, romelsac iqiT mihyavs, saiT wasvlasac TviTon azrad ar mouvidoda.” eqvTimes ganwyobas kidev erTxel amZimebda is mdgomareoba, romelic TbilisSi datova. ,,rom ara es saubeduro gadmoxvewa, igi swored axla Seajamebda mSobliur universitetSi daZabuli SromiT mopovebul uamrav masalas.” misi kvlevis Sedegebs SeeZlo axali Taobis gamozrda. swored am dros imZlavra im qarTulma sulma,  romelic uflebas ar aZlevda Tundac erTi patara monetis gayidvas. amitom cxovrobda eqvTime parizis moSorebiT arsebul sofel levilSi, sadac hyavda erTaderTi marCenali Txa. swored am siduxWireSi gardaecvala mas erTaderTi siyvaruli - nino poltarackaia. eqvTime rogorc fizikurad, ise sulierad gaRaribda, magram mas ufleba ar hqonda, xeli Caeqnia, Tavisi ,,meoba’’ daekarga.

   am tanjvas daerTo is, rom ,,1933 wels qarTulma elCobam ufleba-mosileba dakarga da saqarTvelos yofili mTavroba ararsebulad gamocxadda.’’ swored, am dRidan mZimdeba situacia, rodesac niko dadianis asuli Tavis wil saunjes iTxovs. am sakiTxze eqvTime dasZens: ,,egi grZeli da rTuli istoriaa, dawvrilebiT ar gamovekidebio”. daiwyo ganZisTvis axali brZola.. brZola, romelic samarcxvinod 7 weliwads gagrZelda. sabolood, sasamarTlos brZanebiT obolenskis qvrivs uari eTqva, magram saqarTvelos saunje upatronod gamocxadda da gadaeca saTanado moxeles, gvarad doJons.” eqvTimes misi daqiravebuli frangi veqilis SeTavazebiT,  saCqarod warudgenia sabuTi, romlis cnobiTac saqarTvelos ganZeuli samecniero sazogadoebis sakuTreba iyo. magram amaod... maSin SeSfoTebulma eqvTimem miswera sabWoTa saqarTvelos mTavrobas, romlis mixedviTac, ganZeuli saqarTvelos samecniero sazogadoebas ekuTvnoda. amis Semdeg mTavrobas unda moeTxova ganZis saqarTveloSi dabruneba. mTavrobasac gaugzavnia erTi diplomati, magram safrangeTis mesveurebs ar surdaT daekargaT ,,ase iolad ,,naSovni’’ saunje.” eqvTimes kidev erTi marcxi, ufro da ufro Zalas matebda ganZisTvis brZolas. eqvTime ukve apirebda sasamarTloSi Civils, rodesac meore msoflio omSi sabWoTa kavSiris gamarjvebis Semdeg ganZeulis saWirboroto problema gadaiWra. amrigad, versalis sasaxleSi Senaxuli ganZi sabWoTa saelCos gadaeca.

    eqvTimes TqmiT, is gadarCa ,,zneobriv sikvdils”, radgan saunje niavmiukarebeli da amavdroulad ,,ramdenadme Sematebulic” ki brundeba Sin. evropaSi mas mxolod meuRlis saflavi rCeboda, rac guls uklavda eqvTimes.

   nivTebis Calagebisas is avad xdeba, magram gulisxmieri movla mas umal ayenebs fexze. dgeba is bednieri wuTebi, rodesac eqvTimes sakuTari xeliT unda gadmoetana qarTuli saunje. samSobloSi rom mohyavdaT, eqvTime TviTmfrinavze aRar adioda!..
misi es saqcieli zogma moxucis axirebad miiCnia, zogmac meuRlesTan samudamo ganSorebis simZimilad.  yvelas darCa iseTi STabeWdileba, rom eqvTimes ar surda samSobloSi dabruneba. xolo rodesac mas hkiTxes, Tu ra moxda miugo: ,,warsdga mSieri da vera titvelio’’. am did eriskacs sazogadoebaSi gamosaCeni kostumic ki ar aRmoaCnda.

       1945 wlis 11 aprili...

   eqvTime saqarTveloSi dabrunda... ,,saqarTvelos meWurWleTuxucesis’’ (saqarTvelos meWurWleTuxucesi,Ees saxeli  eqvTime TayaiSvils konstantine gamsaxurdiam uwoda) patara nabijebs, Tavisi mSobliuri miwa alersiT Sexvda. damSvenebuli dedaqalaqi TiTqos veRar icno xnierma eqvTimem. is xom ocdaoTxi weli ar enaxa. 

,,qarTul miwaze fexis dadgmisTanave eqvTimem zeviT aixeda, cas Sexeda, mere moiRuna, marjvena xeliT aiRo miwa da eambora mas.

,,aqao’’, - igonebda eqvTime Semdeg: - akakis leqsi momadga enaze:

   ,,ca-firuz, xmeleT-zurmuxto,

   Cemo samSoblo mxareo,

   sneuli davbrunebulvar,

   mkurnalad Semeyareo!..’’

  da am striqonebs valmoxdili dasZenda: ,,82 wlis moxucs amixda didi xnis natvra, davubundi samSoblos da davubrune mas misi kuTvnili ganZeuli’’.  miuxedavad xandazmulobisa, is ar asrulebs sakuTar cxovrebas da oTaxSi ar iketeba. 1954 wlis 15 aprils is universitetis saqarTvelos istoriis kaTedris profesorad iniSneba. amis Semdeg misi Rvawlis ,,sazogadoebrivi da oficialuri aRiareba’’ iwyeba. magram is ,,Tavmdablad axasiaTebs samSobloSi dabrunebas”: ,,Tumca Cemi mTavari moRvaweoba pedagogoba iyo da amas Sevswire Cemi cxovrebis 30 weliwadi, imave dros SeZlebisamebr vmuSaobdi saqarTvelos istoria-arqeologiaSi, sazogadod, qarTuli kulturis istoriaSi. aq miznad davisaxe sabuTebis da Zeglebis Sekreba".

    albaT, eqvTime rom ara dRes Cven muzeumebSi im RirSesaniSnavi saunjis sanaxavad ver wavidodiT da momaval Taobas SesaZlebloba ar eqneboda enaxa im bumberazi adamianebis jvrebi, monetebi da saerTod qarTvelebis is diadi istoria, romelic marTlac  tkiviliT, tanjviT da cxare cremliT Semogvinaxa warsulma.. warsulma qarTvelobam... madloba unda vuTxraT da vilocoT im diadi mamulis Svilis winaSe, romelsac eqvTime hqvia.. romelic ianvris Cveulebriv, susxian dilas daibada...

   saboloo avadmyofoba 1952 wels ewvia mas. igi gardaicvala 1953 wlis 21 Tebervals, 91 wlis asakSi.

   marTali uTqvams lado gudiaSvils : ,,eqvTime TayaiSvili mTeli cxovrebis ganmavlobaSi uangarod emsaxureboda erovnul saqmes... arc daRla icoda, arc dasveneba... 

 amnair adamianebs Zvelad xatavdnen taZris kedlebze’’

      2002 wlis 17 oqtombers saqarTvelos marTmadidebelma 

   samociqulo eklesiam is wmindanad Seracxa da wminda eqvTime 

   RvTiskaci uwoda.

   Cven da Cveni samSoblo arasodes daviviwyebT Cvens  ,,moWirnaxules” 

gamoyenebuli literatura:

IV klasis klasgareSe sakiTxavi literatura, avtori bela saria

IX klasis qarTuli saxelmZRvanelo, avtori  v. rodonaia

qarTuli sabWoTa enciklopedia, t. VI

eqvTime TayaiSvili _ giorgi lomTaTiZe,seria didi qarTvelebi (Tbilisi 2011)

Jurnali ,,karibWe” 2008. #14

madlobas vuxdi istoriis pedagogs lela kakaSvils da dawyebiTi klasebis maswavlebels veriko somxiSvils gaweuli daxmarebisaTvis.

დაბადება და განათლება

ექვთიმე თაყაიშვილი დაიბადა სოფელ ლიხაურში, აზნაურ სვიმონ თაყაიშვილის ოჯახში. ეს უკანასკნელი რუსეთის ჯარში მსახურობდა — თურქეთის საზღვრის მცველ ერთ-ერთ რაზმს მეთაურობდა მდინარე ჩოლოქზე და სათანადო „კორდონის უფროსად“ იწოდებოდა. ექვთიმეს დედა, ნინო, თავად გიტელი ნაკაშიძის ასული იყო. ექვთიმეს ჰყავდა და ლისა და ძმები: ნიკო და ვარლამი.
მეტისმეტად მკვირცხლსა და დაუდეგარ ექვთიმეს სამი წლისას მარცხი შემთხვევია. ექვთიმე თაყაიშვილი იხსენებს: „ბავშვობაში მე ცელქი ვყოფილვარ, სამი წლისა ხეზე გავსულვარ, გადმოვვარდნილვარ და მარჯვენა ფეხი მომიტეხია“. ფეხის ადრევე დაზიანების გამო ექვთიმე მთელი ცხოვრების მანძილზე ხელჯოხზე დაყრდნობით დადიოდა, მაგრამ მაინც ჩქარი სიარული უყვარდა.
მშობლები ექვთიმეს დაბადების შემდეგ მალე გარდაიცვალნენ. ბავშვების აღზრდაზე ზრუნავდნენ ბებია, დაქვრივებული მამიდა, უფროსი და და სიძე, რომელიც ობოლი ცოლისძმების მეურვედ დანიშნეს.
ექვთიმე სწავლობდა ქუთაისის კლასიკურ გიმნაზიაში. სწავლის დროს მუდმივ ხელმოკლეობას განიცდიდა და მოწაფეთა მომზადებით იღებდა შემოსავალს. ექვთიმე ერთ-ერთი მოწინავე მოწაფე იყო და ვერცხლის მედლით დაამთავრა გიმნაზია 1883 წელს.
სწავლა ექვთიმემ პეტერბურგის უნივერსიტეტში გააგრძელა. როგორც თვითონ წერს: „მე იმთავითვე უსათუოდ მინდოდა პეტერბურგის უნივერსიტეტში შესვლა, რადგან უფრო ევროპული ქალაქი იყო, ვიდრე, მაგალითად, მოსკოვი...“. 1887 წელს პეტერბურგის უნივერსიტეტის ისტორია-ფილოლოგიის ფაკულტეტი დაამთავრა ბერძნულ-ლათინურ ენათა განხრით. უნივერსიტეტში გატარებული ოთხი წელიწადი ექვთიმე თაყაიშვილმა ფრიად ნაყოფიერად გამოიყენა: აღიჭურვა იმ დროისათვის შესაფერისი ფართო ისტორიულ-ფილოლოგიური განათლებით და თან ქართველმცოდნეობაშიც „გატეხია ენა“. საუნივერსიტეტო კურსის დასრულების შემდეგ დროებით პეტერბურგში დარჩა და კანდიდატის ხარისხი მიიღო.

http://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%94%E1%83%A5%E1%83%95%E1%83%97%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%94_%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%A7%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%A8%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98

მოღვაწეობა საქართველოში (1887-1921)

ექვთიმე თაყაიშვილი ახალგაზრდობაში

1887 - 1894 წლებში ექვთიმე თაყაიშვილი თბილისის ქართულ სათავადაზნაურო სკოლასა და კლასიკურ გიმნაზიაში დირექტორის, ალექსი ჭიჭინაძის მიწვევით, ბერძნულ და ლათინურ ენებს ასწავლიდა.
1888 წელს, იგი წერა-კითხვის გამავრცელებელ საზოგადოებაში გამგეობის წევრად შეიყვანეს. პარალელურად აქვეყნებდა ძველ ხელნაწერთა აღწერილობებს გაზეთ ივერიაში. ექვთიმე თაყაიშვილის პირველ სამეცნიერო ნაბიჯებს მტკიცე ნიადაგი მოუმზადა ისტორიკოსმა დიმიტრი ბაქრაძემ, რომელსაც ექვთიმე შეხვდა გიმნაზიაში მასწავლებლობის დაწყებიდან ერთ წელიწადში. ისინი ხშირად ერთად მოგზაურობდნენ საქართველოს სხვადასხვა კუთხეებში, ერთად ეძებდნენ, კრებდნენ ძველ ქართულ ხელნაწერებს, სწავლობდნენ და აბინავებდნენ მუზეუმში.

„საზოგადოების წევრი რომ გავხდი, მივიხედ-მოვიხედე; შევიტყვე, რომ იმ ძვირფას ხელნაწერებს კაცი პატრონი არა ჰყავდა და ძალაუნებურად მოვკიდე ხელი, დავუწყე პატრონობა. მერე თანდათან გამიტაცა, შემიყვარდა და ვიწყე ზრუნვა დაღუპვისაგან მათ გადარჩენაზე. თან ახალ-ახალსაც ვაგროვებდი, შემოწირულით აღარ ვჯერდებოდი. საზოგადოების ხარჯზე შეძენაც დავიწყე. სხვადასხვა კუთხეში მიმოწერა გავაჩაღე, აგენტები გავიჩინე - ექვთიმე თაყაიშვილი“

1888 წელს ექვთიმემ შეისწავლა და გამოიკვლია „პარხლის სახარება“. ამას მოჰყვა შატბერდული „მოქცევაი ქართლისაის“ ახლებური წაკითხვა და დათარიღება. 1891 წელს ექვთიმე თაყაიშვილმა გამოსცა „ახალი ვარიანტი წმ. ნინოს ცხოვრებისა ანუ მეორე ნაწილი ქართლის მოქცევისა“. საქართველოს ადრეული ისტორიისთვის უმნიშვნელვანესი იყო მის მიერ აღმოჩენილი „ხელმწიფის კარის გარიგების“ ხელნაწერი. ეს ხელნაწერი ექვთიმემ ქართლშიმოგზაურობის დროს გაპარტახებულ სახლში იპოვა. 1920 წლის მაისში თბილისის უნივერსიტეტის გამომცემლობამ „ხელმწიფის კარის გარიგება“ მისი გამოკვლევით და წინასიტყვაობით გამოსცა. ასევე გამოკვლეული აქვს „აბდულმესიანის“, „თამარიანისს“, „ვისრამიანის“, „ამირანდარეჯანიანის“, „როსტომიანის“, „ქილილა და დამანას“,„რუსუდანიანის“, „ომანიანის“, თეიმურაზ I თხზულებათა, თეიმურაზ ბატონიშვილის რუსთველოლოგიური შენიშვნებისა და სხვათა მრავალთა ხელნაწერები.


ექვთიმე თაყაიშვილის ბიუსტი ზუგდიდში

უდიდესი მნიშვნელობა ენიჭება ექვთიმე თაყაიშვილის მიერ აღმოჩენილ „ვეფხისტყაოსნის“ ძველ ხელნაწერებს. მან თავი მოუყარა 17 ხელნაწერს, რომელთა შორის ზოგი მეტად საყურადღებო იყო, როგორც ვარიანტებით, ისე მხატვრობით; საერთოდ კი 24 ხელნაწერის შესახებ მოკრიბა ცნობები. ექვთიმე თაყაიშვილის მიერ თავმოყრილ „ვეფხისტყაოსნის“ ხელნაწერთა შორის უძველესი იყო 1646 წლის, რომელიც ვინმე კორინთელისაგან შეიძინა, ასევე მეფე გიორგი XI-ისათვის 1680 წელს მისი მდივნის მიერ გადაწერილი „ვეფხისტყაოსანი“. ეს ხელნაწერი გამოირჩევა თავისი მოხატულობით. ექვთიმე თაყაიშვილის დიდი დამსახურებაა გადარჩენა პელაგია წერეთლისეული „ვეფხისტყაოსნისა“, რომელიც სიუჟეტური მინიატურებით იყო დასურათებული.
1892 წელს ექვთიმე თაყაიშვილი ილია ჭავჭავაძეს განჯიდან თბილისში ნიკოლოზ ბარათაშვილის ნეშტის გადმოსვენებაში ეხმარებოდა. მალე ექვთიმეს რედაქტორობით „წერა-კითხვის გამავრცელებელმა საზოგადოებამ“ გამოსცა ნიკოლოზ ბარათაშვილის თხზულებათა პირველი სრული კრებული.
ექვთიმე გიმნაზიაში ლათინურის გარდა უკვე ისტორიასა და გეოგრაფიასაც ასწავლიდა. დირექტორის ადგილი გათავისუფლდა და ექვთიმეს გიმნაზიის ხელმძღანელობა შესთავაზეს. 1894-1904 წლებში სწორედ ის განაგებდა თბილისის ქართულ სათავადაზნაურო გიმნაზიას, ყოველი საზაფხულო არდადეგების დროს კი აწარმოებდა არქეოლოგიურ გამოკვლევებს.

„ექვთიმე სპეციალობით არც არქეოლოგი იყო, არც ხელოვნებათა მეცნიერი, არც ისტორიკოსი, არც ქართული ფილოლოგიის სწავლული. მაგრამ იგი იმავე დროს ერთიც იყო, მეორეც, მესამეც და მეოთხეც. სიდიადე მისი სულისა სწორედ აქ არის, — მან თავისი ერის სამსახურისთვის ეს მეცნიერებანი თვით შეისწავლა. იგი იყო „მოხალისე“, „მოყვარული“, მაგრამ ნამდვილი ბატონი საქართველოს წარსულის კვლევის ფართო ნიადაგზედ... იგი იყო განმგრძობი დიმიტრი ბაქრაძის, თავისი უფროსი თანამედროვის თ. ჟორდანიას და სხვათა ღვაწლისა, რომელთაც იგივე მიზანი ხელმძღვანელობდა მათი უანგარო, დაუღალავი და ხანგრძლივი შრომის დროს.“


ექვთიმე თაყაიშვილის ძეგლი ქუთაისში
ჯაბა ლაბაძის ფოტო


1902-1910 წლებში ექვთიმე თაყაიშვილმა სამგზის იმოგზაურა საქართველოს სამხრეთ ნაწილში (თურქეთის საქართველო). პირველი ექსპედიცია მოეწყო 1902 წელს. ექსპედიციაში ექვთიმე თაყაიშვილთან ერთად მონაწილეობდნენ არქიტექტორისიმონ კლდიაშვილი და ფოტოგრაფი ალექსანდრე მამუჩაიშვილი. ახალციხისა და ახალქალაქის ზოგ ძეგლთან ერთად მაშინ მათ გამოიკვლიეს არტაანის ოლქის ძეგლები და ოლთისის ოლქის ნაწილი. მეორე ექსპედიცია 1907 წელს მოეწყო. ამ მოგზაურობის დროს ექვთიმე თაყაიშვილმა ინახულა და აღწერა თორთუმის ხეობის ზემო წელში მდებარე ექექის ტაძარი, ამ ტაძრის სამხრეთით მდებარე სოფელ სოხროთის ტაძარი, ოთხთა ეკლესია, პარხალი და სხვა მნიშვნელოვანი ძეგლები. ამ არქეოლოგიური ექსპედიციების შედეგების მნიშვნელოვანი ნაწილი გამოიცა პარიზში, 1930-იანი წლების მეორე ნახევარში.
ექვთიმე თაყაიშვილი იყო არქეოლოგიური ექსპედიციის ორგანიზატორი ლეჩხუმსა და სვანეთში, მონაწილეობდა ვანისაკროპოლისის გათხრებში.
ექვთიმე თაყაიშვილის ნაშრომს „მასალები კავკასიის არქეოლოგიისათვის“ მაღალი შეფასება მისცა რუსეთის საიმპერატორო არქეოლოგიურმა საზოგადოებამ. 1911 წლის 28 მარტს იგი აღნიშნული საზოგადოების დიდი ოქროს მედლით დაჯილდოვდა.
საქართველოს სამეცნიერო-კულტურულ ცხოვრებაში მნიშვნელოვანი წვლილი შეიტანა 1907 წელს ექვთიმე თაყაიშვილის თაოსნობით დაარსებულმა საქართველოს საისტორიო და საეთნოგრაფიო საზოგადოებამ, რომლის მიზანი საქართველოს ისტორიის, მისი ხალხის ყოფა-ცხოვრების, ხელოვნების ძეგლების შესწავლა იყო. საზოგადოების თავმჯდომარე თავად ექვთიმე თაყაიშვილი იყო 1921 წლამდე. საისტორიო და საეთნოგრაფიო საზოგადოებამ ფართო და ნაყოფიერი მუშაობა გაშალა. მრავალმხრივმა სამეცნიერო საქმიანობამ დიდი პოპულარობა მოუტანა საზოგადოებას. ექვთიმე თაყაიშვილმა დააფუძნა ორი სამეცნიერო სერია „ძველი საქართველო“ და „საქართველოს სიძველენი“. იგი თავად იყო ამ სერიების ტომების შემდგენელი.

„საქართველო დავიარე და დავინახე, თუ რა უზარმაზარი მასალაა განწირული დავიწყებისა და ხშირად დაღუპვისთვისაც, პირდაპირ ამიტანა ფანატიკურმა მისწრაფებამ, რაც შეიძლება მეტი მომესწრო, მით უმეტეს, რომ ჩემ თანამედროვეთაგან აღარავინ მისდევდა ამ საქმეს . . . რამდენს ვცდილობდი, რას არ ვკიდებდი ხელს, მაგრამ რამდენი რამ მაინც ვერ მოავსწარი . . . . არ იყო ხალხი, თითოოროლა კაცის მეტი არ ეკარებოდა ასეთ საქმეს; არ ესმოდათ ამის მნიშვნელობა და გემო! . . რუსთველის გამზირზე სერნობასა და პოპულარული სტატია-წიგნების კითხვას ან ლიტერატურულ კამათს იქით აღარ მიდიოდა მათი მონდომება . . . თითქოს გვყავდა ინტელიგენცია, მაგრამ ნამდვილად და ღრმად ვერავინ ხვდებოდა კულტურული მემკვიდრეობის მოვლა-პატრონობისა და ადგილობრივ შესწავლის აუცილებლობას! - ექვთიმე თაყაიშვილი“








ექვთიმე თაყაიშვილის ძეგლი თბილისში


ექვთიმე თაყაიშვილი იყო საქართველოს ეროვნულ-დემოკრატიული პარტიის ერთ-ერთი ფუძემდებელი. 1919-1921 წლებში იგი გახლდათ საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის დამფუძნებელი კრების თავმჯდომარის მოადგილე.


დიდია ექვთიმე თაყაიშვილის ღვაწლი თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის დაარსებაში. იგი ივანე ჯავახიშვილთან ერთად იმთავითვე იყო არჩეული „ქართული უნივერსიტეტის საზოგადოების“ კომისიაში. უნივერსიტეტი 1918 წლის 26 იანვარსგაიხსნა. ექვთიმე თაყაიშვილი უნივერსიტეტის ერთ-ერთი პირველი პროფესორი იყო. 1918 წლის 21 მაისს თბილისის უნივერსიტეტის საბჭომ ექვთიმე თაყაიშვილს მიანიჭა დოქტორის სამეცნიერო ხარისხი. იგი სამ სალექციო კურსს უძღვებოდა. ერთი პირველკურსელთათვის იყო და მოიცავდა საქართველოს სიძველეთმცოდნეობის შესავალს. ამასთან ერთად მეცნიერი კითხულობდა ეპიგრაფიკას და საქართველოს საეკლესიო ისტორიას. უნივერსიტეტის დაარსების შემდეგ მან გიმნაზიაში მასწავლებლობა მიატოვა.


http://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%94%E1%83%A5%E1%83%95%E1%83%97%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%94_%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%A7%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%A8%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98

ემიგრაცია (1921-1945)

      ბოლშევიკური რუსეთის წითელი არმიის მიერ საქართველოს ანექსიის შემდეგ, 1921 წლის 11 მარტს, ექვთიმე თაყაიშვილმა საქართველოს პირველი რესპუბლიკის ხელისუფლების სხვა წარმომადგენლებთან ერთად საქართველო დატოვა. ის დასახლდა თავდაპირველად პარიზში, 1922 წლიდან ლევილში და დროგამოშვებით სწავლობდა ოქსფორდში.
საფრანგეთში იგი თითქმის მეოთხედი საუკუნის მანძილზე ცხოვრობდა და მოღვაწეობდა. იგი განაგრძობდა ნაყოფიერ სამეცნიერო-კვლევით მოღვაწეობას. მისი აღიარების დასტური იყო ის, რომ იგი ჯერ პარიზის ნუმიზმატთა საზოგადოების (1922 წლის 4 თებერვალი), ხოლო შემდეგ საფრანგეთის სააზიო საზოგადოების (1925) ნამდვილ წევრად აირჩიეს. 1937-1939წლებში თაყაიშვილი იყო მის მიერვე დაარსებული „ქართული კულტურული და საარქეოლოგიო მასალების გამოცემის ფონდის“ თავმჯდომარე. ამასთან, იგი გახლდათ სამეცნიერო პერიოდული გამოცემის “Georgica” (ლონდონი) სარედაქციო საბჭოს წევრი.
გახიზნულმა მთავრობამ თან წაიღო საქართველოს განძის ისტორიულად განსაკუთრებით ღირებული ნაწილი. მასში შედიოდა თბილისის მუზეუმების ძვირფასეულობა: ოქრო-ვერცხლის ხატები და თვალ-მარგალიტით მოოჭვილი სხვა საგანძური, ძვირფასი ხელნაწერები, ზუგდიდის დადიანისეული სასახლისგანძეულობა, გელათისა და მარტვილის სამონასტრო ქონება, თბილისის სასახლის განძეულობა, ბორჯომის სასახლის ქონება და სხვა მრავალი. მიუხედავად იმისა, რომ განძის მესაკუთრედ, ოფიციალურად, საქართველოს მთავრობა ითვლებოდა, ფაქტობრივად, განძს თაყაიშვილი მეურვეობდა. განძი, სულ 39 ყუთი, ექვთიმესმარსელის ბანკში ჰქონდა შენახული.

„თუმცა ჩემი მთავარი მოღვაწეობა პედაგოგობა იყო და ამას შევწირე ჩემი ცხოვრების 30 წელიწადი, იმავე დროს შეძლებისამებრ ვმუშაობდი საქართველოს ისტორია-არქეოლოგიაში, საზოგადოდ ქართული კულტურის ისტორიაში. აქ მიზნად დავისახე საბუთებისა და ძეგლების შეკრება, მათი მოწესრიგება, აღწერა გამოქვეყნება და, რაც მთავარია, დაცვა.“


(ექვთიმე თაყაიშვილი)



განძის ცალკეული ექსპონატების ყიდვა სურდათ ევროპის სხვადასხვა მუზეუმებს, მაგრამ თაყაიშვილი ამაზე არ თანხმდებოდა. მან სასამართლოში მოიგო საქმე გრაფ ალექსანდრე ობოლენსკის ქვრივის, სამეგრელოს უკანასკნელი მთავრის ნიკოლოზ დადიანის ასულის, სალომე ობოლენსკაიას წინააღმდეგ. ამ უკანასკნელს პრეტენზია ჰქონდა ზუგდიდის მუზეუმიდან გატანილ განძეულობაზე.

ერთა ლიგის მიერ 1933 წელს საბჭოთა კავშირის ცნობამ მეტად უარყოფითი გავლენა იქონია საქართველოს ემიგრანტული მთავრობის მდგომარეობაზე: მის ნაცვლად შეიქმნა „ქართული ოფისი“. რამდენადაც განძის ოფიციალურ მესაკუთრედ მანამდე საქართველოს ემიგრირებული მთავრობა ითვლებოდა, ამიერიდან განძი საფრანგეთმა დაისაკუთრა. აქედან მოყოლებული თაყაიშვილი საფრანგეთის მთავრობისგან ითხოვდა, რომ განძი საქართველოს სსრ-სთვის გადაეცათ. 1938 წელს საფრანგეთმა დააბრუნა ხელნაწერები. საბოლოოდ კი ეს მეორე მსოფლიო ომის დასრულების შემდეგ გახდა შესაძლებელი. ჯერ კიდევ 1944 წლის ნოემბერში ექვთიმე თაყაიშვილი შეხვდა სსრკ -ს ელჩს საფრანგეთში ბოგომოლოვს, რომელსაც გააცნო განძთან დაკავშირებული ვითარება და შემწეობა სთხოვა, თანაც გადასცა ვრცელი მოხსენება გენერალ დე გოლის სახელზე. დე გოლმა განკარგულება გასცა საქართველოს საუნჯის დაბრუნების თაობაზე, რაც 1945 წელს განხორციელდა კიდეც.

http://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%94%E1%83%A5%E1%83%95%E1%83%97%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%94_%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%A7%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%A8%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98

ცხოვრების ბოლო წლები (1945-1953)

ექვთიმე ღვთისკაცის ხატი

1945 წლის 11 აპრილს ექვთიმე თაყაიშვილი თბილისში დაბრუნდა. 1945 წლის 15 აპრილს ექვთიმე თაყაიშვილი საქართველოს სსრ განათლების მინისტრის ბრძანებით დაინიშნა თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის საქართველოს ისტორიის კათედრის პროფესორად. 1945 წლის 10 მაისს მიანიჭეს დამსახურებული პროფესორის წოდება. 1946 წლის 28 დეკემბერს იგი აირჩიესსაქართველოს მეცნიერებათა აკადემიის აკადემიკოსად. 1946 წელს ექვთიმე თაყაიშვილი საჯაროდ წარდგა თბილისის უნივერსიტეტის პროფესორ-მასწავლებელთა წინაშე მოხსენებით „ევროპაში ნახული ქართული ძეგლები და იქვე შეკრებილი ცნობები ქართული ძეგლების შესახებ“. მეტად მნიშვნელოვანია მის მიერ 1949 წელს სრული სამეცნიერო აპარატის თანხლებით გამოცემული სუმბატ დავითის ძის ქრონიკა ტაო-კლარჯეთის ბაგრატიონთა შესახებ. ხოლო 1949 წლის 17 სექტემბერს სსრ კავშირის უმაღლესმა საატესტაციო კომისიამ დაუმტკიცა დოქტორის ხარისხი და პროფესორის წოდება.

ექვთიმე თაყაიშვილს ჰყავდა მეუღლე, ივანე პოლტორაცკის ასული ნინო, რომელზეც 1894 წელს იქორწინა, და ქალიშვილი. 1985წელს რეჟისორმა რეზო თაბუკაშვილმა მის შესახებ დოკუმენტური ფილმი გადაიღო. დიდი მეცნიერი 1953 წლის 21 თებერვალს, უკიდურეს გაჭირვებაში გარდაიცვალა. მის დაკრძალვას ვაკის სასაფლაოზე მხოლოდ ორმოცამდე ადამიანი დაესწრო.

http://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%94%E1%83%A5%E1%83%95%E1%83%97%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%94_%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%A7%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%A8%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98

გარდაცვალების შემდეგ

წმინდა ექვთიმე ღვთისკაცის სახელობის ეკლესია

ამჟამად იგი გადასვენებულია საზოგადო მოღვაწეთა მთაწმინდის პანთეონში. 1985 წელს რეჟისორმა რეზო თაბუკაშვილმა გადაიღო დოკუმენტური ფილმის მის შესახებ. 2002 წლის17 ოქტომბერს საქართველოს მართლმადიდებელმა სამოციქულო ეკლესიამ ის წმინდანად შერაცხა და წმინდა ექვთიმე ღვთისკაცი უწოდა. ექვთიმე თაყაიშვილის მუზეუმია განთავსებული მის უკანასკნელ საცხოვრებელ ადგილას, თბილისში, ვაშლოვანის ქუჩის 7 ნომერში და აგრეთვე მისი მუზეუმია აშენებული თაყაიშვილის მშობლიურ სოფელში, ლიხაურში, სადაც ყოველი წლის 16 იანვარს „ექვთიმეობას“ აღნიშნავენ. ექვთიმე თაყაიშვილის სახელს ატარებს გურიანთა-ვაშნარის მუზეუმ-ნაკრძალი გურიაში. 2013 წელი იუნესკოს ეგიდით ექვთიმე თაყაიშვილის საიუბილეო წლად გამოცხადდა.

http://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%94%E1%83%A5%E1%83%95%E1%83%97%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%94_%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%A7%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%A8%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98

რეზო თაბუკაშვილი - საქართველოს მეჭურჭლეთუხუცესი 

https://www.youtube.com/watch?v=BhSEX-2iBcM&hd=1

წმინდანის მეუღლე - 8 ივლისს შესრულდა 80 წელი ნინო პოლტორაცკაია-თაყაიშვილის გარდაცვალებიდან

წმინდანის მეუღლე - 8 ივლისს შესრულდა 80 წელი ნინო პოლტორაცკაია-თაყაიშვილის გარდაცვალებიდან

ეს ამბავი სასიხარულოა მთელი საქართველოსთვის და ყველა წიგნიერი ქართველისთვის, სადაც არ უნდა ცხოვრობდეს იგი. ამ ამბავთან ერთად მე იმანაც გამახარა, რომ განახლებული მუზეუმის დირექტორად ჩემი კოლეგა რუსლან ურუშაძე დაუნიშნავთ და მასაც უკვე გაუშლია მრავალმხრივი მუშაობა მუზეუმის კეთილმოსაწყობად და წმინდანად შერაცხული თანასოფლელის საქმეების საპროპაგანდოდ. მას ექვთიმე თაყაიშვილთან დაკავშირებული მნიშვნელოვანი თარიღების აღნიშვნაც განუზრახავს. ნინო პოლტორაცკაიას გარდაცვალებიდან 80 წლისთავისადმი მიძღვნილი ჩემი ეს წერილი სწორედ ექვთიმე თაყაიშვილის სახლ-მუზეუმის ახალდანიშნული დირექტორის თხოვნით იწერება.

დიდუბის პანთეონში 1987 წლის 22 თებერვლის ამინდი იდგა. ექვთიმე თაყაიშვილს მეუღლეს – ნინო პოლტორაცკაიას ვასაფლავებდით. მეორედ ვასაფლავებდით, გარდაცვალებიდან 56 წლის შემდეგ, მის შემდეგ გარდაცვლილი მეუღლის გვერდით.
ექვთიმე თაყაიშვილი დიდუბეში მისი დაბადების მე-100 წლისთავზე გადმოასვენეს 1963 წელს, მანამდე ათი წლით ადრე კი მისი ცხედარი სულ რამდენიმე კაცმა გააცილა ვაკის სასაფლაოსკენ. სიცოცხლის ბოლო წლები მომავალმა წმინდანმა საბჭოთა უშიშროების თანამშრომელთა მუდმივი მეთვალყურეობის ქვეშ, ფაქტობრივად შინაპატიმრობაში გაატარა. მაგრამ მას ეს ნაკლებად ადარდებდა. მრავალწლიანი ლტოლვილობის შემდეგ სამშობლოში დაბრუნებული და ვალმოხდილი მოღვაწე უცხოეთს დარჩენილი მეუღლის საფლავზეღა სწუხდა.
პარიზში გამომავალი გაზეთი „დამოუკიდებელი საქართველო“ 1931 წლის 67-ე ნომერში წერდა:
„ჩვენს ემიგრაციას კიდევ გამოაკლდა ერთი მეტად თვალსაჩინო პიროვნება. სოფ. ლევილში ამა ივლისის 8-ს მძიმე და ხანგრძლივი ავადმყოფობის შემდეგ გარდაიცვალა ისტორიკოსისა და დამფუძნებელი კრების თავმჯდომარის  ამხანაგის ექვთიმე თაყაიშვილის მეუღლე, ქ-ნი ნინო... იგი 1895 წელს დაქორწინდა ახალგაზრდა მეცნიერ  ექ. თაყაიშვილზე და მთელი ოცდათექვსმეტი წელიწადი იყო თავისი ქმრის ერთგული მეგობარი, თანაშემწე მუშაობაში და ტვირთის შემამსუბუქებელი. ქ-ნი ნინო მეტად თავმდაბალი ადამიანი იყო, არ უყვარდა თავის გამოჩენა, მაგრამ მისი მაღალი სულიერი თვისებები საყოველთაო ყურადღებას იპყრობდენ და მისი მაღალი ბუნება, მუდამ მოსიყვარულე, გულშემატკივარი, თავაზიანი, პატივისმცემელი, ყველას ხიბლავდა და იზიდავდა. დამატკბობელი იყო მასთან საუბარი, განათლებული გონების და თბილი გულის პატრონი და ღრმა მამულიშვილის მსჯელობის მოსმენა. მისი სახე მარად დაუვიწყარი იქნება არა მარტო ახლობლების გულში, არამედ სიყვარულით მოიგონებენ ყველანი, ვინც ერთხელ მაინც შეხვედრიან მას.“
სიცოცხლის მიწურულს, გამუდმებული შეჭირვებითა და ავადმყოფობით დაუძლურებულ ნინოს ალბათ აღარც კი ახსოვდა, რომ ის კვლავ თავისი უსაყვარლეს პარიზში იყო, სადაც სტუდენტობის ბედნიერი წლები გაატარა, სადაც მუსიკას სწავლობდა და სადაც თავის დროზე კონსერვატორიის დიდი ოქროს მედლითაც დააჯილდოვეს. რას იფიქრებდა ცნობილი თბილისელი იურისტის ნებიერი ქალიშვილი, როცა პირველად ჩავიდა პარიზში, რომ ბედი ასეთ განსაცდელს უმზადებდა. ამას ვერც მაშინ წარმოიდგენდა, როცა მეუღლესთან ერთად სამშობლო დატოვა და კვლავ პარიზში აღმოჩნდა ემიგრაციაში, როცა უკან ყველა გზა მოჭრილი იყო და წინ რა ელოდათ, არავინ იცოდა.
გაწითლებული თბილისის დატოვება ისე მოულოდნელად და სწრაფად მოუხდათ, რომ მაგიდაზე ჭურჭელი ასალაგებელი დარჩათ და სარეცხიც არ ჩამოუხსნიათ. დემოკრატიული საქართველოს მთავრობას ქვეყნის მთელი სამუზეუმო განძეულობა თბილისიდან გასაზიდად გაემზადებინა და მის მცველად და მეთვალყურედ ექვთიმე თაყაიშვილი დაედგინა. ერთ ღამეში ჩაულაგებიათ მთელი სამუზეუმო ქონება ვეება ყუთებში. ექვთიმე ნაგვის დროგით მისულა რკინიგზის სადგურში, მისი მეუღლე – ფეხით. 24 თებერვალს ქვეყნის პარლამენტი და მთავრობა ჯერ ქუთაისს გაიხიზნა, მერე – ბათუმში, მაგრამ ბოლშევიკებმა ისე მოაქციეს საქმე, რომ მენშევიკურ მთავრობას საზღვარგარეთ გაქცევის მეტი გზა აღარაფერი დარჩენოდა და ექვთიმეც ქვეყნის მთავრობასთან და საქართველოს განძთან ერთად საფრანგეთში აღმოჩნდა.
მეოთხედი საუკუნე დარაჯად ედგა ექვთიმე თაყაიშვილი ამ განძს, ათასგვარ ცდუნებასა და შემოტევას გაუძლო, მსოფლიო საუკეთესო მუზეუმების დიდად სარფიანი წინადადებები იქნებოდა ეს, გერმანელთა ოკუპაცია თუ უმძიმესი სასამართლო პროცესები; გაუძლო და ყველაფერი უკლებლივ ჩამოიტანა საქართველოში მეორე მსოფლიო ომის დასრულებამდე ორიოდე კვირით ადრე, როცა სტალინმა და დე გოლმა  განძის საქართველოში დაბრუნების გადაწყვეტილება მიიღეს.
მეოთხედი საუკუნის განმავლობაში ექვთიმე თაყაიშვილი არათუ ქართველ ემიგრანტთა შორის, საერთოდაც ერთ-ერთი ყველაზე მდიდარი ადამიანი იყო მსოფლიოში, მაგრამ სწორედ ის მეოთხედი საუკუნე შიმშილის ზღვარზე ცხოვრობდა. სიკვდილამდე ექვთიმეს ამ მოწამეობრივ ცხოვრებას და ვეება პასუხისმგებლობას ინაწილებდა მისი ღირსეული მეუღლეც, მერე კი ექვთიმემ მარტო ეზიდებოდა საქართველოს მეჭურჭლეთუხუცესის მძიმე და საპატიო ტვირთს.
ნინოს გარდაცვალება ერთ ბრმა შემთხვევას მოჰყვა.
ექვთიმე თაყაიშვილი ასე უამბობდა იმ ამბავს თავის უმცროს მეგობარს იროდიონ სონღულაშვილს:
„რა მოგწერო, ჩემო კარგო, ქვა აღმართში მოგვეწია. ნინო ერთ ბნელ საღამოს დაეცა. ჯოჯოხეთური ღამე გავატარეთ. მეორე დღეს ექიმის თანხლებით, სპეციალური კარეტით ჩავიყვანეთ პარიზში და საავადმყოფოში მოვათავსეთ. მორჩენის პროცესი ხანგრძლივი იქნება. სულ უკანასკნელი 100 დღე მაინც უნდაო. ეს უფრო აწუხებს, რომ ვეღარ მივლის. ვცდილობთ, ეს ბედისწერაც გადავიტანოთ.“
ვერ გადაიტანეს. ოცი თვის მანძილზე ექვთიმე ერთი საათითაც არ მოშორებია მომაკვდავი მეუღლის საწოლს. იმავე იროდიონ სონღულაშვილს იგი დაზაფრული წერს:
„ჩემო ძვირფასო, რაღა მოგწერო! გონებით მინდა დავმშვიდდე, მაგრამ გული არ მემორჩილება. ნინო აღარ მყავს! ეს ალბათ საკმარისია, რომ ჩემი სიობლე, ჩემი მარტოობა და უმწეო მდგომარეობა უსიტყვოდაც კარგად გაიგო. უბედური შემთხვევა საბედისწერო შეიქმნა, ოცი თვე იცოცხლა, მე ერთი საათითაც არ მოვცილებივარ მის საწოლს. საოცარი სიმშვიდით შეხვდა აღსასრულს. ორი დღით ადრე მითხრა, იქნებ მეც დედაჩემივით მალე გონება დავკარგო და ახლა მინდა ყველაფერი გითხრაო. ისე მომიალერსა და დამატკბო, რომ ვეღარ მოვითმინე, გული ამომესკვნა და ცრემლები მომერია. გაუკვირდა, უფრო მაგარი ნერვების პატრონი მეგონეო. მეც ღონე მოვიკრიბე და ჩემი ვუთხარი, გავუხსენე მისი ამაგი, მისი სათნოება, მისი ჩემდამი სამსახური და სიყვარული. ამით თითქმის გამოვეთხოვეთ ერთმანეთს. მე ისე აღელვებული ვიყავი, რომ უკანასკნელი განკარგულება სხვებს დაავალა, მანდილოსნებს: დღეს ექვთიმემ იმდენი კარგი სიტყვა მითხრა, რომ სრულიად დამშვიდებით ვკვდებიო. კუბოში ჩემი და ექვთიმეს ჯვრისწერის სანთელი ჩამაყოლეთო. ის სანთელი საქართველოდან ჰქონია წამოღებული. ათი წუთის შემდეგ უმტკივნეულოდ შეწყდა მაჯისცემა და სამუდამოდ მიიძინა... დაკრძალვას მთელი ქართველობა დაესწრო. ნინოს სათნოებას, ადამიანობას და კაცთმოყვარეობას აქ დიდი სახელი ჰქონდა“.
12 ივლისს ნინო პოლტორაცკაიას დაკრძალვას პარიზსა და ახლო-მახლო ადგილებში დამკვიდრებული მთელი ქართული ემიგრაცია დაესწრო. ისევ „დამოუკიდებელი საქართველოს“ ცნობა:
„ყველამ გულითადი გლოვით და ცრემლით მიაცილა მისი, თაიგულებითა და გვირგვინებით დაფარული კუბო უკანასკნელ განსვენების ადგილამდე და საფრანგეთის და უცხოეთის  სხვა ადგილებიდან დეპეშებით თუ წერილებით ანუგეშეს მისი დამწუხრებული მეუღლე. ქართველების გარდა, დაკრძალვას დაესწრნენ სოფ. ლევილის ფრანგები და პარიზიდან ჩამოსული უცხოელები. სასაფლაოზე მხურვალე სიტყვები წარმოსთქვეს ქართულად მამა შალვა ვარდიძემ და ფრანგულად ქართველების დიდმა მეგობარმა, ეპისკოპოსმა გრაფენმა, რომელმაც ხაზი გაუსვა, სხვათა შორის, იმ გარემოებას, თუ ქ-ნი ნინო, საუცხოვო მცოდნე ფრანგულისა, როგორ ეხმარებოდა თავის ქმარს უკანასკნელი სამუშაოების დროს.“
ექვთიმემ მეუღლეს საფლავში მათი ჯვრისწერისდროინდელი კელაპტარი ჩაატანა. 1943 წლის 26 დეკემბერს დაწერილ თავის ანდერძში თავისთვისაც იგივე სთხოვა ანდერძის აღმსრულებლებს:
„დამმარხეთ სულ უბრალოდ, არც გვირგვინები, არც სიტყვა, ხოლო ვინაიდან მე ქრისტიანულ წესზე ვარ აღზრდილი, მინდა ქრისტიანულად დავიმარხო მღვდლის თანდასწრებით. ნინოს და ჩემი სასაფლაო სამუდამოდ ნაყიდია. ნასყიდობის ქაღალდი ამ ანდერძთან ინახება. ეხლანდელი ნინოს ძეგლი შეგიძლიათ ვინმე ჩვენს თანამემამულეს მოახმაროთ, ხოლო ჩვენ გამძლე ქვის ძეგლი დაგვიდგათ წარწერით: ჩონცესსიონ ა პერპეტუიტე და შემდეგ: პროფესორი ექვთიმე თაყაიშვილი (1863-19--) და ნინო თაყაიშვილისა (1873-1931). სახელები ფრანგულადაც უნდა იყოს. თუ მოხერხდეს და ნება დაგრთონ, ცოტა მოზრდილი დაფნის ნერგები ჩარგით ოთხივე კუთხეში ძეგლისა.
შენიშვნა: ჩემს სკივრში თეთრეულებთან ინახება კელაპტრის დიდი სანთელი, რომელიც ჯვარისწერის დროს ვიხმარეთ ეკლესიაში. ნინოს წამოეღო, სიკვდილის შემდეგ უნდა დაგვინთონ კუბოს წინო და შემდეგ კუბოში ჩაგვატანონო. ნინოს ეს სურვილი ავუსრულე და მისი სურვილისამებრ მინდა მეც ამისრულოთ.“
ექვთიმემ მძიმედ განიცადა მეუღლის გარდაცვალება. დიდხანს გლოვობდა. მისი დიდი მწუხარება იმ პირად წერილებშიც აირეკლა, თანამემამულეებს რომ უგზავნიდა მსოფლიოს სხვადასხვა ქვეყანაში. ნინოს გარდაცვალებიდან მთელი წლის მანძილზე ექვთიმეს ყველა  წერილი სამგლოვიარო, სპეციალურ შავაარშიამოვლებულ ფურცლებზეა დაწერილი.
ერთ ასეთ წერილს 1931 წლის 17 ნოემბერს წერს თამარ და აკაკი პაპავებს ბრიუსულიდან, სადაც იგი ცნობილი მრეწველის ალექსანდრე ჯაყელის ოჯახში სტუმრობდა საკმაოდ დიდხანს:
„ჩემზე რა მოგწეროთ. ზოგჯერ დიდი მწარე ფიქრები მიპყრობენ, როდესაც ნინოს ვიგონებ. დღეს მივდივარ საფრანგეთში რამოდენიმე დღით  ნინოს  საფლავის სანახავად“.
ბელგიიდან კი მიდიოდა ლევილში მეუღლის საფლავის მოსანახულებლად, მაგრამ საქართველოდან, თანაც შინაპატიმრობაში მყოფი, ამავეს ვერ გააკეთებდა. ამიტომ იყო, რომ ასე წუხდა ნინოს საფლავის გამო.
„82 წლის მოხუცს  ამიხდა დიდი ხნის ნატვრა, დავუბრუნდი სამშობლოს და დავუბრუნე მას მისი კუთვნილი განძეული. საშუალება მომეცა, ჩემს უნივერსიტეტში და ახალშობილ  აკადემიაში დამეწყო მუშაობა, ოღონდ ძალზე მიკლავს გულს ის გარემოება, რომ ჩემი საცოდავი მეუღლე, ჩემი ხანგრძლივი  სიცოცხლის ერთგული  თანამგზავრი, საფრანგეთის მიწაში დამრჩა დამარხული“.
შემთხვევითი არ იყო, რომ ნინო პოლტორაცკაიას ნეშტის თბილისში ჩამოსვენება ყველამ ექვთიმე თაყაიშვილის ბოლო სურვილის აღსრულებად აღვიქვით.
– ექვთიმე თაყაიშვილის ანდერძი აღსრულდა, – თქვა საქართველოს მეცნიერებათა აკადემიის ვიცე-პრეზიდენტმა გიორგი ჯიბლაძემ სამგლოვიარო მიტინგის გახსნისას, – ამისთვის დიდად იზრუნა რესპუბლიკის ხელმძღვანელობამ, რომლის დავალებითა და სახელით მოქმედებდა შემოქმედებითი მივლინებით საფრანგეთში მყოფი თვალსაჩინო ქართველი მხატვარი ზურაბ წერეთელი. მრავალი სიძნელის მიუხედავად, მან საქართველოში ჩამოასვენა 1931 წელს გარდაცვლილი ნინო პოლტორაცკაია-თაყაიშვილის ნეშტი.
მიტინგზე გამოვიდნენ საქართველოს მწერალთა კავშირის გამგეობის მდივნები ჯანსუღ ჩარკვიანი და ლაშა თაბუკაშვილი, საქართველოს მეცნიერებათა აკადემიის საზოგადოებრივ-მეცნიერებათა აკადემიის საზოგადოებრივ მეცნიერებათა აკადემიკოს-მდივანი ანდრია აფაქიძე, რომლებმაც ილაპარაკეს ექვთიმე თაყაიშვილისა და მისი მეუღლის ზნეობრივ გმირობაზე.
გამორჩეული ემოციურობით იყო დამუხტული ლაშა თაბუკაშვილის სიტყვა. საზოგადოებაში მაშინ ჯერ კიდევ არ განელებულიყო ის ძლიერი შთაბეჭდილება, რომელიც თითოეულ ქართველზე მოახდინა მამამისის – რეზო თაბუკაშვილის უაღრესად დახვეწილმა დოკუმენტურმა ფილმმა „საქართველოს მეჭურჭლეთუხუცესი“.
– ძნელია წმინდანთან ერთად სიარული ცხოვრების ეკლიან გზაზე! – თქვა იმ თავის გამოსვლაში ლაშა თაბუკაშვილმა, – თავად წმინდანის, დიდი ილია ჭავჭავაძის მიერ ნაკურთხმა კავშირმა, რამდენიმე ათეული წლით გაწყვეტილმა, დღეს ჰპოვა სამუდამო სასუფეველი. შენ მოგაყარეს მიწა ბელტებად, მკერდზე რომ ვარდსაც არ იკარებდი! ვინ იცის, იქნებ დიდუბის თბილი მიწა მეტი საზღაური იყოს, ვიდრე ვარდი და სამკაული, სიყმაწვილეშიც რომ უარყავით სილამაზით და სათნოებით სავსე ასულმა ერთი ხნიერი, ჭაღარა მეცნიერის გვერდზე ყოფნის გამო.
პოლტორაცკები წარმოშობით პოლონელები იყვნენ. გრაფი ევგენი პოლტორაცკი რუსეთის სამხედრო სამსახურში ყოფნის დროს სანკტ-პეტერბურგში გადასულა საცხოვრებლად. პეტერბურგში დღესაც დგას მისი სასახლე. დეკაბრისტულ მოძრაობაში მონაწილეობის გამო გრაფი კავკასიაში, ქუთაისის გუბერნიაში გადმოასახლეს. მან აქ ზედგენიძის ასული მოიყვანა ცოლად და ორი ვაჟი შეეძინა – სიმონი და ივანე. ნინოს მამა – ივანე პოლტორაცკი შემდეგში ცნობილი იურისტი გახდა და სიცოცხლის ბოლო 20 წელიწადი თბილისის ნიტურიუსად მსახურობდა. მას ილია ჭავჭავაძესთან ერთად უსწავლია თბილისის სათავადაზნაურო გიმნაზიაში და იქ დაწყებული მეგობრობა მათ სიცოცხლის ბოლომდე გაჰყოლიათ. ივანე პოლტორაცკის და ილია წინამძღვრიშვილს მიუძღვნა ილიამ თავისი პოემა „აჩრდილი“. ქართულის შესანიშნავად მცოდნე პოლტორაცკიმ „კაცია-ადამიანი“ და „გლახის ნაამბობი“ თარგმნა რუსულად. ეკატერინე გაბაშვილის გადმოცემით, ილია ერთადერთხელ უნახავთ თვალცრემლიანი და ისიც ივანე პოლტორაცკის დაკრძალვაზე. ილიას მოუნათლავს მისი მეგობრის პირმშო და თავისი სახელი დაურქმევია. ილიკო პოლტორაცკი სამთო ინჟინრის პროფესიას დაეუფალა პარიზში და სამუშაოდაც იქვე დარჩა, ერთ-ერთ ბანკში.
პირველი ცოლის გარდაცვალების შემდეგ ივანე პოლტორაცკის ნადეჟდა გაბაშვილი შეურთავს ცოლად და მასთან ექვსი შვილი შესძენია – ხუთი ქალიშვილი და ერთი ვაჟი. ნადო გაბაშვილი შეძლებული ოჯახის შვილი იყო და მშობლებმა კარგადაც გაამზითვეს. როცა ბელგიელებმა კონცესია მიიღეს ფუნიკოლიორის მშენებლობაზე, საამისოდ ნადეჟდა გაბაშვილის ნამზითვი ტერიტორიის ნაწილი მათ პოლტორაცკებისგან იყიდეს. ივანესა და ნადოს შვილები ბავშვობიდანვე კარგ ცხოვრებას იყვნენ მიჩვეული. გაბაშვილები ვეება მამულებს ფლობდნენ ოქროყანაში და ორი მშვენიერი სახლი ჰქონდათ თბილისში, დღევანდელ ზემელზე.
ექვთიმე კი უსახლკარო იყო და ქირით იდგა იაკობ გოგებაშვილთან. ერთხელაც ილიას იაკობისთვის უთხოვია, ხუთშაბათს ექვთიმეც მომიყვანე სადილადო. ილია ჭავჭავაძე დიდ პატივს სცემდა განათლებულ და შრომისმოყავრე ახალგაზრდას, რომელიც მაშინ თბილისის სათავადაზნაურო სასწავლებელს ედგა სათავეში, წერა-კითხვის გამავრცელებელი საზოგადოების აქტიური წევრი იყო და უკვე დაეარსებინა საქართველოს საეგზარქოსო მუზეუმი – ერთ-ერთი პირველი სიძველეთსაცავი ჩვენს ქვეყანაში. ხუთშაბათობით ილიასთან ჟურფიქსი იმართებოდა – იკრიბებოდნენ ნაცნობ-მეგობრების და მწერლობასა თუ ქვეყნის ბედ-იღბალზე მსჯელობდენ, ბოლოს კი ყველაფერს კარგი ქართული პურობა აგვირგვინებდა.
იმ ხუთშაბათს, როცა იაკობ გოგებაშვილმა ჟურფიქსზე ექვთიმეც მიიყვანა, ილია ტრადიციულად თამადა ყოფილა და ექვთიმეს სადღეგრძელოში ასეთი რამ უთქვამს:
როდემდე უნდა იდგეს ბატონი ექვთიმე ბატონ იაკობთან ბინად? ახლა ის დროა ნინო პოლტორაცკაია შევრთათ ცოლადო.
უცნობია, რატომ იკისრა ილიამ მაშვლობა, მით უმეტეს, რომ პოლტორაცკები დიდი სიხარულით არ შეხვედრიან ამ ამბავს. ივანეს ერთმა ნათესავმა ექვთიმეს შემოუთვალა, ამ საქმეზე ჩვენთან მოსვლა არ გაბედო, თორემ იმ მეორე ფეხსაც მოგტეხავთო.
ექვთიმე სამი წლისა ხიდან ჩამოვარდნილა და სამუდამოდ დაკოჭლებულა. ამიტომ არც თვითონ მიაჩნდა თავი ნინო პოლტორაცკაიას ჯუფთად და ღირსად. პირმშვენიერი ნინო მასზე 6 წლით უმცროსი იყო, მშობლიურ ქართულთან ერთად კარგად ფლობდა ფრანგულ და რუსულ ენებს, პარიზში მიეღო მუსიკალური განათლება და ღირსეული თაყვანისმცემლებიც არ აკლდა. ერთი მათგანი, შემდგომში ცნობილი ადვოკატი ლუარსაბ ანდრონიკაშვილი მოგვიანებით იხსენებდა, როგორ აჯობა მას ექვთიმემ. ჩანს, ილიას ინიციატივა პოლტორაცკების მთელ ოჯახთან თუ არა, ნინოსთან მაინც იყო შეთანხმებული.
ექვთიმემ კი, რომელიც მანამდე საკმაოდ ხშირად დადიოდა პოლტორაცკებთან, იმ მუქარის შემდეგ მათი ოჯახიდან ერთბაშად ამოიკვეთა ფეხი. ამას ნინოს წერილები მოჰყვა:
„ბატონო ექვთიმე, ნუ იფიქრებთ, იმიტომ გწერთ, რომ ჩვენთან მოსვლა გთხოვოთ. მე ხომ ვხედავ, როგორ იყენებთ ყოველგვარ საბაბს, რომ ჩვენთან მოუსვლელობა გაამართლოთ.“
„მე არაფერი ვიცი თქვენს შესახებ. გთხოვთ მომწეროთ  ვრცელი წერილი, თუ რას ფიქრობთ  ჩემზე – ავსა თუ კარგს. რატომ ბრძანდებოდით ასე მოწყენილი ჩვენი უკანასკნელი შეხვედრისას?!  ველი თქვენს ბარათს და მჯერა, რომ მოლოდინი ამაო არ იქნება. ასე არაა?!“
„ჩემთვის ძალზე მტკივნეული იქნება, თუ რამით გაგანაწყენეთ. ენას არ ძალუძს იმ სიტყვების წარმოთქმა, ჩემი გულიდან ამოხეთქვას რომ ლამობენ. ჩემს სულში ახლა უმშვენიერესი დარია. რა ბედნიერება იქნებოდა, რომ უსიტყვოდ გრძნობდეთ ჩემს მდგომარეობას. ნუთუ ამ სიტყვების შემდეგაც ვერაფერს ხვდებით? იმედი მაქვს ოპერის თეატრში თქვენი ნახვისა და იქნებ გასაუბრებისაც“.
სხვა რაღაა სიყვარულის ახსნა, არ ვიცი. სადღაცა წავიკითხე, ცუდია, როცა სიყვარულის ახსნაში ქალი დაასწრებს ვაჟსო, მაგრამ ექვთიმესა და ნინოს შემთხვევა სრულიად განსაკუთრებულია. წმინდანის ამქვეყნიური ბედი ზეცაში გადაწყვეტილიყო და მის აღსასრულებლად განგებას ექვთიმესთვის ნინო გამოეგზავნა.
მაგრამ მათ დაქორწინება მხოლოდ ივანე პოლტორაცკის გარდაცვალების შემდეგ შეძლეს, 1895 წელს. ჯვარი სამების ეკლესიაში დაიწერეს. მათი მეჯვარეები ილია წინამძღვრიშვილი და ილია ჭავჭავაძის მეუღლე ოლღა გურამიშვილი იყვნენ. თავად ილია იმხანად პარიზში იყო და საფრანგეთიდან ძვირფასი საქორწინო საჩუქარი გამოაგზავნა. ქორწილში დანთებული კელაპტრები ნინოს შეუნახავს და თბილისის დატოვებისას, ამ კელაპტრების გარდა, თან არც არაფერი წაუღია. ერთი ამ კელაპტართაგანი ექვთიმემ ნინოს საფლავში ჩაატანა, მეორეს ბედი კი უცნობია. ექვთიმე ანდერძში  ითხოვდა, რომ ის მეორე კელაპტარი მისთვის ჩაეტანებინათ, მაგრამ ანდერძის შედგენისას ვერ წარმოიდგენდა, რომ საქართველოში მოუწევდა დაბრუნება, ხოლო მისი ანდერძის აღმსრულებლები საფრანგეთში დარჩებოდნენ.
ახალდაქორწინებულებმა ბინა თავდაპირველად ეკატერინე გაბაშვილის სახლში დაიდეს. მერე კი ოლღას ქუჩაზე, ნინოს მზითვად მოყოლილ ახალაშენებულ სახლში გადავიდნენ და მთელი სართული დაიკავეს. ხშირად დადიოდნენ თეატრსა თუ ოპერაში. ნინოს ამის გარეშე არ შეეძლო. ექვთიმე ათას საქვეყნო საქმეში იყო გარბული. მალე მათ გვერდით დასახლდნენ ნინოს და, ანა პოლტორაცკაია და მისი მეუღლე ივანე ნიჟარაძე.
სწორედ ანა და ივანე ნიჟარაძე იყვნენ პირველები, რომლებმაც, შინ მობრუნებულებმა,  ექვთიმესა და ნინოს მიერ თბილისის დატოვების ამბავი გაიგეს 1921 წლის 24 თებერვალს, თბილისში საბჭოთა ხელისუფლების გამოცხადების წინადღეს. მას შემდეგ მათ ნინო აღარ უნახავთ.     
მეუღლე – არაერთ ღირსეულ მანდილოსანს შეეფერება ეს სიტყვა მთელი თავისი შინაარსითა და სისავსით. ექვთიმე თაყაიშვილის მეუღლე – ნინო პოლტორაცკაია ერთ-ერთი უპირველესია იყო მათ შორის.
36 წლის მანძილზე იგი მხარში ედგა სახელოვან მეუღლეს, ცდილობდა გაეთავისუფლებინა იგი ყოველდღიური საოჯახო საზრუნავისგან, მიეცა მისთვის საშუალება, მთელი დრო და ენერგია სამეცნიერო და საზოგადო საქმიანობისთვის გაეხარჯა.
ათასწლეულთა გასაყარზე ექვთიმე თაყაიშვილი და ნინო პოლტორაცკაია კიდევ ერთხელ დავასაფლავეთ, მესამედ.
2000  წლის 25 მაისს, საქართველოს დამოუკიდებლობის დღესაწაულის წინადღეს, მათი ნეშტები დიდუბის პანთეონიდან მთაწმინდაზე ავასვენეთ და მათი ოჯახის მესაძირკვლის ილია ჭავჭავაძის გვერდით დავკრძალეთ.
მეორე დღეს ნეშტების გადმოსვენებისადმი მიძღვნილ მიტინგზე მურმან ლებანიძემ თქვა:
-ჩვენ სასწაულის მონაწილენი ვხდებით: ორჯერ დაკრძალვისა და სხვადასხვა ცისქვეშ ორი-ორი საფლავის გამოცვლის შემდეგ, მესამედ დაკრძალვისას, დიდი ექვთიმე თაყაიშვილი და ნინო პოლტორაცკაია თავიანთი დიდი მეგობრების ილია ჭავჭავაძისა და ოლღა გურამიშვილის გვერდით იკავებენ სამუდამო განსასვენებელს...
2002 წლის 17 ოქტომბერს საქართველოს ეკლესიამ ექვთიმე თაყაიშვილი წმინდანად შერაცხა.
ასე რომ, დღეს მთაწმინდის პანთეონში გვერდიგვერდ განისვენებს ორი წმინდანი – წმინდა ილია მართალი და წმინდა ექვთიმე ღვთისკაცი. განისვენებენ ერთგულ მეუღლეებთან – ოლღა გურამიშვილთან და ნინო პოლტორაცკაიასთან ერთად.
ერთია მხოლოდ გულდასაწყვეტი: ორივე წყვილი უშვილძიროდ გადაეგო.
ნინო პოლტორაცკაიამ თავის მესამე საფლავშიც ჩაიყოლა ის კელაპტარი, რომელიც მისი და ექვთიმეს ჯვრისწერისას ოლღა გურამიშვილმა აანთო.
http://www.guriismoambe.com/index.php?m=68&news_id=568

ექვთიმე თაყაიშვილის ბარათი ნიკო მარისადმი (გარდაცვალების დღისადმი)

ექვთიმე თაყაიშვილის ბარათი ნიკო მარისადმი (გარდაცვალების დღისადმი)

[გიორგი მახობეშვილი]

1953 წლის 21 თებერვალს, თბილისში გარდაიცვალა დიდი ქართველი - ექვთიმე თაყაიშვილი.
ექვთიმე თაყაიშვილი - ისტორიკოსი, არქეოლოგი, ძველი ქართული ლიტერატურის მკვლევარი, საზოგადო მოღვაწე, პოლიტიკური მოღვაწე, აკადემიკოსი, პროფესორი, თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ერთ-ერთი დამფუძნებელთაგანი, ქართველი ხალხის მიერ „საქართველოს მეჭურჭლეთუხუცესად“ წოდებული ერისკაცი, ქართული ეკლესიის წმინდანი - ექვთიმე ღვთისკაცი. მაინც ცოტაა ეს ყველაფერი, რაც ჩამოვთვალეთ, მისი ღვაწლის წარმოსაჩენად...
დიდი მამულიშვილი უკიდურეს გაჭირვებაში გარდაიცვალა.
როგორც რაინდი გრაალის მცველი, იცავდა საქართველოს დიდებას საფრანგეთში, მშიერი და მწყურვალი, ხშირად მთელი დღის მანძილზე ერთი თხის რძით ნასაზრდოები. კომუნისტური რეჟიმის წარმომადგენლებს, სამშობლოსადმი ნიჰილისტურად თუ მტრულად განწყობილებს როგორ ეყვარებოდათ მამულიშვილი...
ერთი ეგ იყო, ხალხის მტრად ვერ გამოაცხადეს, საერთაშორისო ვალდებულების გამო. თუმცა, მისი დაკრძალვა თითქმის არაოფიციალურ ვითარებაში და გასაიდუმლოებლად ჩაატარებინეს... დაკრძალვას ვაკის სასაფლაოზე მხოლოდ ორმოცამდე ადამიანი დაესწრო. მეტმა ვერ გაბედა მისვლა, ბევრმა არც კი იცოდა, რომ ქვეყანას ახალი მეჭურჭლეთუხუცესი და მე ვიტყოდი, მწიგნობართუხუცესი მოუკვდა.
მაგრამ გავიდა დრო, სანთელ-საკმეველი არ კარგავს გზას და ახლა მისი ნეშტი გადასვენებულია საზოგადო მოღვაწეთა მთაწმინდის პანთეონში. 2002 წლის 17 ოქტომბერს საქართველოს მართლმადიდებელმა სამოციქულო ეკლესიამ ექვთიმე თაყაიშვილი წმინდანად შერაცხა სახელით - ექვთიმე ღვთისკაცი. მის უკანასკნელ საცხოვრებელ ადგილას, ვაშლოვანის ქუჩის 7 ნომერში მუზეუმია განთავსებული.
დღეს გავიხსენოთ ექვთიმე თაყაიშვილის ერთი წერილი ნიკო მარისადმი. ამ წერილში კარგად ჩანს, რომ მისი ცხოვრების მთავარი მიზანი საქართველოს კულტურის შესწავლაა. ექვთიმე თაყაიშვილი ესაუბრება მეგობარს, ასევე დიდ მეცნიერ ქართველოლოგს ძველი ქართული ლიტერატურის პრობლემების შესახებ. საუბრობს დილარიანის ანუ დილარგეთიანის სახელწოდებაზე და სხვა.
ძმაო ნიკო!
შენი წერილის პასუხი დაგიგვიანე. ჩემ ცოლს ბიძა მოუკვდა, რომელიც მთელს სახლობას ინახავდა და თვითონ ცოლიც ავათ მყავდა, ეხლა მოიკეთა. შატბერდის კრებულის გამოგზავნა გადავაწყვეტიე საზოგადოებას, მაგრამ მე მოუცლელობით, ვერ გავათავე ჯერ სამი ხრონიკის რუსული გამოცემა და ვეცდები გავათავო აპრილამდის და როგორც გავათავებ მაშინვე გამოგიგზავნი. ნუ დამემდურები, რომ დაგიგვიანე ეს შრომა, ცოტა გადადევი. რაც შეეხება ამირან-დარეჯანიანს, მე ყველა ხელნაწერები აღწერილი მაქვს კატალოგს რომ ვადგენდი მაშინდელი
ეხლაც გავსინჯე. ნომერი 1623 ერთი ხელით არის თავიდან ბოლომდის გადაწერილი, მაგრამ სრულებით არსაიდან ჩანს , რომ ძველი დედნიდან იყოს გადაწერილი. ბოლოს მინაწერი სწორათ აქვს ჯანაშვილს, გარდა მესამე სტრიქონისა, რომელიც იკითხება ასე: „ჰხმობენ მწერალნი, არ თქმულ არს ცისა ღრუბლის არ ქონაი“. მაგრამ ჯანაშვილის მოყვანილი თავები, ვითომ გილარიანისა, რომ ეჭვს გარეშე ყალბია, ამის დასამტკიცები საბუთი თვით ხელნაწერშია, ყალბ მეთორმეტე თავს განძის აშიაზე ტექსტის ხელით, ასეთი მინაწერი აქვს: „ქ. ვინცა სწერდეთ, ამ ამბავს ნუ დასწერთ. ეს წიგნის მთქმელისა არ არის. ვიღაცას ცრუს ქრცხინვალელს (მიუწერია)“. სხვა აშია აქ წაჭრილია. მაგრამ სამაგიეროდ, ამ გვარივე ფრაზა დამთავრებულია მეცამეტე კარის შენიშვნაში. იქაც გვერდზე უწერია: „ქ. ნურც ამას დასწერთ. ესეც იმ ცრუს ქრცხინვალელს კაცისაგან არის ნალაყბი და მოგონილი“. აქიდამ ცხადია, მოხსენებული თავები ყალბია. ეს იმითაც მტკიცდება, რომ სხვა უძველეს ვარიანტებში ეს თავები სრულიად არ არის. სხვა არავითარი მინაწერი არა აქვს ჩვენს დედანს. ეს მინაწერები ჯანაშვილმა აღარ მოიხსენა. რატომ?  შენ გამოიკვლიე. რაკი მე ყველა ხელნაწერების ცნობა მაქვს შეკრებილი, მინდა ცოტა შენიშვნა დავსწერო მოამბეში ან სხვაგან ამ ხელნაწერების შესახებ და შესახებ ყალბი დილარიანისა, სხვათა შორის, საზოგადოებას აქვს პეტერბურგში გადაწერილი, ვგონებ ოქრომჭედლიშვილის თაოსნობით, ეგზემპლიარი. ეს ეგზემპლიარი შედარებულია აკადემიის ვარიანტთან და აქა იქ აღნიშნულია, როგორ არის აკად. ვარიანტში. ეტყობა, გადაწერილი სხვა დედნიდან არის და ეს ორი ყალბი თავიც არის შით, მაგრამ მეორე თავის ბოლოს, გვერდზე უწერია აკადემიის ვარიანტში არ არისო, მაგრამ ვინაიდან აქ რაღაც ნიშანი არის, არ ვიცი მარტო ბოლოს ეხება ეს შენიშვნა თუ მთელ თავს. მადლობელი ვიქნები, თუ მაცნობებ, რამდენი და როგორი ხელნაწერია პეტერბურგში.
ნიკო, პირველი ხელნაწერი ზემოთ გარკვევით არ წერია და აქ კიდევ მოვიყვან: „ქ. ვინცა სწერდეთ, ამ ამბავს ნუ დასწერთ. ეს ამ წიგნის მთქმელისა არ არის. ვიღაც ცრუს ქრცხინვალ...“ შენი სტატია მივიღე. აქ დაბეჭდილი სტატიის ოტტისკიც გამომიგზავნე უსათუოდ, როდესაც მიიღო. ეს უკანასკნელი სტატია აქ ძლიერ მოეწონათ ყველას. ჩახრუხაძეს როდის დაბეჭდავ? მართლა ნიკო, როგორ გესმის შენ ჩახრუხაძეს ფრაზა (კაეპე 5): მოუბარისა მის მდუღარისა დილარგეთისაგან ახშფოთებულად.
ნუთუ ისეთი შინაარსის იყო დილარიანი რომ აღაშფოთა თამარი? სახელი პოემისა უნდა დილარგეთიანი იყოს და არა დილარიანი. ძალაინ მიკვირს როზენის საქმე. მაქ თუ ასეთი ინტრიგები და სიუპატიოსნეა, სხვაგან რაღა გვიკვირს! კაცი თურმე ყველგან და ყოველ შემთხვევაში მოუსვენარი და ინტრიგანია. შენ მაინც პოზიცია არ გაიფუჭო უნივერსიტეტში, ცოტა ფრთხილად იყავი.
მომიკითხე გულითადად შენი მუღლე ჩემ და ჩემი ცოლის მაგიერ და გიორგის მიკოცნე. შენი ძმა ე. თაყაიშვილი.
p. s. ნიკო გეთაყვა, შემიტყვე და მალე მომწერე, აკადემიის ხელნაწერი შეიძლება კიდევ ვითხოვოთ, რომ სამი თვით ან მეტით კიდევ დაარჩინონ ჩემთან. მარიამის ბეჭვდვას ცოტა აკლია, მაგრამ აქაური ტიპოგრაფიის წყალობით, კიდევ არ მაქვს იმედი, მალე გათავდეს. შენი ჭირიმე, ლემს მოელაპარაკე და მითხოვე მომიხერხოს, კიდევ დამიცადონ. ლემის სტატიის გადმოთარგმნას შენ რომ დამპირდი რათ არ გადმოთარგმნე. ლაპატინსკის ნათარგმნი რაღაც არეულიდან შემოკლებულია მე მგონია არც თეოგნოსტა არის ნამდვვილი სახელი ჩვენი განმანათლებლისა
.http://presa.ge/new/?m=lit&AID=13536

წმიდა ექვთიმე ღვთისკაცის (თაყაიშვილი) ღვაწლი
საქართველოს ეკლესიის წინაშე

ცათამობაძავი ივერიის მეჭურჭლეთუხუცესი

„სულ იმას ვშიშობდი ყოველ ნაბიჯზე, აი, ეს არ დაიკარგოს, აი, ეს არ წახდეს მეთქი“

2002 წლის 17 ოქტომბერს საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის წმიდა სინოდმა წმიდანად შერაცხა ცნობილი ქართველი საზოგადო მოღვაწე და მეცნიერი ექვთიმე თაყაიშვილი და მას სახელად წმიდა ექვთიმე ღვთისკაცი უწოდა. განუზომელია ამ ადამიანის ღვაწლი ქართველი ერისა და ღვთის წინაშე. მის სახელს უკავშირდება არა მარტო თავდადებული სამეცნიერო და საზოგადოებრივი მოღვაწეობა, არამედ საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის სიწმიდეების, ჩვენი საგანძურის გადარჩენა.

2003 წლის მაისში წმიდა ექვთიმე ღვთისკაცის სახელთან დაკავშირებული კიდევ ერთი სასიხარულო ფაქტი მოხდა: თბილისში გაიხსნა მისი სახლ-მუზეუმი და სამლოცველო.

XIX საუკუნის 80-იან წლებში წმიდა ექვთიმე ღვთისკაცის საზოგადოებრივ ასპარეზზე გასვლის დროს, ავტოკეფალია წართმეულ საქართველოს ეკლესიას რუსეთის კოლონიური პოლიტიკის გამტარებელი რუსი ეგზარქოსები მართავდნენ. მათი ხელშეწყობით უპატრონოდ მიტოვებულ ეკლესია-მონასტრებში დაცული საეკლესიო სიწმინდეები და უძველესი ქართული ხელნაწერები ნადგურდებოდა. სავალალო მდგომარეობაში იყო აგრეთვე მოქმედ ეკლესია-მონასტრებში დაცული სიძველეებიც. ეგზარქოს ევსევი ილინსკის (1857-1877) განკარგულებით, მოქმედ ეკლესია-მონასტრებში დაცული წიგნები, რომელთაც ღვთისმსახურების დროს მღვდლები იყენებდნენ, მაგრამ როგორც თვითონ აღნიშნავდა, წაკითხვის დროს „ბორძიკობდნენ“, უნდა შეეგროვებინათ და თბილისში ჩამოეტანათ. იგივე ეგზარქოსის მითითებით, 1876 წლის 30 ივნისის საქართველო-იმერეთის სინოდიალურმა კანტორამ მიიღო გადაწყვეტილება, რომლის ძალით, ზემოთაღნიშნულ წიგნებთან ერთად უნდა შეკრებილიყო ეკლესია-მონასტრებში დაცული სხვა დოკუმენტები და საეკლესიო ნივთები და ისინი თბილისის სასულიერო სემინარიის ბიბლიოთეკაში უნდა განეთავსებინათ. აღნიშნული გადაწყვეტილების წინააღმდეგ იმდროინდელმა ქართულმა საზოგადოებამ და სასულიერო პირების ნაწილმა აღიმაღლა ხმა. გამოითქვა არცთუ უსაფუძვლო ეჭვი, რომ თბილისში არსებულ საგანძურს შესაძლებელია, საფრთხე დამუქრებოდა. მართალია ქართველი საზოგადოების დიდი წინააღმდეგობის გამო საქართველო-იმერეთის სინოდიალური კანტორის აღნიშნული გადაწყვეტილება ბოლომდე ვერ განხორციელდა, მაგრან თბილისის სასულიერო სემინარიის ბიბლიოთეკაში ხელნაწერთა დიდი ნაწილი მაინც განთავსდა. ეგზარქოს ევსევის მითითებით, აღნიშნული ხელნაწერები სემინარიის ეზოში ცეცხლს მისცეს. 1884 წელს ეგზარქოს პავლეს გადაწყვეტილებით სემინარიის ბიბლიოთეკის გამგეს ი.მ.გოტინსკის დაევალა, გადაერჩია წიგნები და „საეჭვო შინაარსის ქართული ხელნაწერები“ გაენადგურებინა. აღნიშნული დავალება სისრულეში მოიყვანეს. ამ ხელნაწერთაგან კ.ცინცაძემ დაწვას გადაარჩინა ერთი წიგნი, რომელიც „სვანური მრავალთავის“ სახელითაა ცნობილი.

ცალკეულმა ენთუზიასტმა პირებმა განადგურების პირას არსებულ საეკლესიო სიძველეებზე ზრუნვა დაიწყეს, მაგრამ XIX საუკუნის 70-იან წლების ბოლომდე ჩვენში არ არსებობდა ისეთი დაწესებულება, რომელიც მათ მოღვაწეობას ორგანიზებულ ხასიათს მისცემდა. სწორედ ასეთ ვითარებაში გამოდის საზოგადოებრივ ასპარეზზე პეტერბურგის უნივერსიტეტის ისტორიის ფაკულტეტის კურსდამთავრებული წმიდა ექვთიმე ღვთისკაცი, რომელმაც ჯერ კიდევ სტუდენტობის დროს დაისახა მიზნად ქართულ სიძველეებზე ზრუნვა. მოგვიანებით წმიდა ექვთიმე ღვთისკაცი თავისი საქმიანობის შესახებ გულისტკივილით წერდა: „საქართველო დავიარე და დავინახე, თუ რა უზარმაზარი მასალაა განწირული დავიწყებისა და დაღუპვისათვის. პირდაპირ ამიტანა ფანატიურმა მისწრაფებამ, რაც შეიძლება მეტი მომესწრო, მით უმეტეს, რომ ჩემს თანამედროვეთაგან აღარავინ მისდევდა ამ საქმეს. სულ მას ვშიშობდი ყოველ ნაბიჯზე, აი, ეს არ დაიკარგოს, აი, ეს არ წახდეს მეთქი. ვცდილობდი, ყველაფერი ამეწერა, გადმომეღო, ჩამეხატა, რაც შეიძლება მეტი გამომეკვლია, შემეძინა, შემომეწირებინა, არაფერი დამეკარგოს მეთქი“.

დასახული მიზნის განხორციელებას წმიდა ექვითმე ღვთისკაცი სამშობლოში დაბრუნებისთანავე შეუდგა. იგი ცნობილ ისტორიკოსს დ.ბაქრაძეს გვერდში ამოუდგა და აქტიურ დახმარებას უწევდა. მან ჯერ კიდევ XIX საუკუნის 70-იან წლებში აქტიური ბრძოლა დაიწყო საეკლესიო მუზეუმის დაარსებისათვის. წმიდა ექვთიმე ღვთისკაცის არქივში ინახება ფართო საზოგადოებისათვის დღემდე უცნობი მცირე მოცულობის ნაშრომი, რომელიც თბილისში საეკლესიო მუზეუმის დაარსებას ეხება. აღნიშნული ნაშრომიდან ირკვევა, რომ დ.ბაქრაძეს სიძველეების მოძიებით დაინტერესებული ახალგაზრდა მკვლევარი აქტიურად დაუსაქმებია. მისი მითითებით წმ. ექვთიმე ღვთისკაცს ქართულად უთარგმნია რუსეთის სინოდის მიერ დამტკიცებული მუზეუმის წესდება, მასვე წესდების ქართული და რუსული ტექსტები პრესაში გამოუქვეყნებია. 1889 წლის 17 თებერვალს საეკლესიო მუზეუმის ხელმძღვანელთა ინიციატივით მცხეთაში გასვლითი ექსპედიცია მოეწყო. აქ ლ.ბაქრაძესა და ნ.კალისტოვთან ერთად წმიდა ექვთიმე ღვთისკაციც მონაწილეობდა. ეს არა მარტო საეკლესიო მუზეუმის პირველი ექსპედიცია იყო, არამედ წმიდა ექვთიმე ღვთისკაცის პირველი მონაწილეობაც - საეკლესიო სიძველეების მოძიებაში. მართალია, ექსპედიციის წევრებს სვეტიცხოვლის ერთ დროს მდიდარი ბიბლიოთეკა გაძარცვული დახვდათ, მაგრამ სამთავროს, შიომღვიმის, ჯვრის მონასტრებში დაცულ ხელნაწერებს თავი მოუყარეს. მათვე მოსახლეობისაგან შეაგროვეს ძვირფასი სიგელ-გუჯრები და მცხეთიდან 58 ხელნაწერი და 50 სიგელ-გუჯარი ჩამოიტანეს. ყოველივე სათანადო ოქმის გაფორმებით საეკლესიო მუზეუმის მცველს თ.ჟორდანიას ჩააბარეს. იმდროინდელმა ქართულმა პრესამ ფართოდ გააშუქა ექსპედიციის მუშაობის შედეგები. აღნიშნული ექსპედიციის მიერ მოძიებულმა მასალამ საფუძველი ჩაუყარა საეკლესიო მუზეუმის ხელნაწერთა განყოფილებას. დ.ბაქრაძის გარდაცვალების შემდეგ (1890 წ.) თ.ჟორდანიასთან კონფლიქტის გამო წმიდა ექვთიმე ღვთისკაცი საეკლესიო მუზეუმს ჩამოშორდა, მაგრამ ხელი როდი აუღია საეკლესიო სიძველეების მოვლა-პატრონობაზე.  ჯერ კიდევ 1888 წელს წმიდა ექვთიმე ღვთისკაცმა შეისწავლა იტრიის, ზემო ჭალის და ახლო მდებარე ეკლესია-მონასტრების სიძველეები. მან მღვდელ სუხიაშვილის ოჯახში მიაკვლია 973 წლით დათარიღებულ „პარხალის სახარებას“, რომლის შესწავლით მან დაადგინა, რომ „შატბერდის კრებული“ რომელსაც ადრე IX საუკუნით ათარიღებდნენ, X საუკუნეშია შედგენილი.

საეკლესიო მუზეუმიდან წამოსვლის შემდეგ წმიდა ექვთიმე ღვთისკაცი „ქართველთა შორის წერა-კითხვის გამავრცელებელ საზოგადოებაში“ თანამშრომლობს, ექსპედიციის დროს მოძიებულ მასალებს კი აღნიშნული დაწესებულების ხელნაწერთა განყოფილებას სწირავს.

XIX საუკუნის 90-იანი და XX საუკუნის 10-იან წლებში წმიდა ექვთიმე ღვთისკაცი საქართველოს სხვადასხვა კუთხეში აქტიურ საარქეოლოგო ექსპედიციებს აწყობს. მან ფეხით მოიარა გურია, სამეგრელო, ქართლი, კახეთი, აღწერა და აზომა უამრავი ეკლესია-მონასტერი, შეაგროვა უნიკალური ეპიგრაფიული მასალა, დაღუპვას გადაარჩინა მრავალი ძველი ქართული ხელნაწერი და საეკლესიო სიძველე. ცალკე აღნიშვნის ღირსია მისი ხელმძღვანელობით 1902-1907-1917 წლებში სამხრეთ საქართველოში მოწყობილი ექსპედიციები. აღნიშნული ექსპედიციის გამოქვეყნებული მასალების ღირებულება ქართულ ისტორიოგრაფიაში სათანადოდაა შეფასებული.

ექვთიმე თაყაიშვილი ხობის მონასტრის ბერებთან ერთად. 1913 წელი

1907 წელს საისტორიო და საეთნოგრაფიო საზოგადოების დაარსების შემდეგ წმიდა ექვთიმე ღვთისკაცმა ქართველი საზოგადოების მოწინავე ნაწილი შემოიკრიბა. მათ შორის ქართველი სამღვდელოებაც. საზოგადოების დამფუძნებელ წევრებს შორის იყვნენ ქართველი სასულიერო პირები - მღვდლები: პოლიევექტოს და ვასილ კარბელაშვილები, ამბროსი ხელაია, კალისტრატე ცინცაძე, კ.კეკელიძე და სხვები. საზოგადოების ნამდვილ წევრებად აირჩიეს ეპისკოპოსები: ალექსანდრე და ლეონიდე ოქროპირიძეები, კირიონ საძაგლიშვილი, პეტრე კონჭოშვილი, დავით კაჭახიძე, არიქმანდრიტები: დოსითეოს ბერძენიშვილი და პიროს ოქროპირიძე, შემდგომ მათ მიემატა დეკანოზი ნიკიტა თალაკვაძე და მღვდელი ილია შუბლაძე. ახლადდაარსებულ საზოგადოებაში საერო პირებთან ერთად სასულიერო მოღვაწეობის ჩართვით წმიდა ექვთიმე ღვთისკაცს სურდა, რომ საზოგადოების სხვადასხვა სოციალური წრის წარმომადგენლებს ერთობლივად ეზრუნათ საეკლესიო სიძველეების გადარჩენისათვის.

ქართველი სასულიერო პირები აქტიურ მონაწილეობას იღებდნენ წმიდა ექვთიმე ღვთისკაცის ხელმძღვანელობით დაარსებულ საისტორიო და საეთნოგრაფიო საზოგადოების მუშაობაში. ხშირად ისინი საზოგადოების კრებებზე მოხსენებითაც გამოდიოდნენ. 1908 წელს ასეთი მოხსენებით გამოსულა პ.კარბელაშვილი, რომელმაც საზოგადოების წევრებს გააცნო მის მიერ მოძიებული დოკუმენტები „ამილახვარიანთ გვარის სიგელ-გუჯარები“. ამავე სხდომაზე მოხსენება გაუკეთებია წმიდა ამბროსი აღმსარებელს (ხელაიას) - „ქართლის მოქცევის ახალი ვარიანტი“. აღნიშნული მოხსენებები წმიდა ექვთიმემ „ძველი საქართველოს“ ერთ-ერთ ტომში გამოაქვეყნა.

საისტორიო და საეთნოგრაფიო საზოგადოების მოღვაწეობას დიდად აფასებდა წმიდა მღვდელმოწამე კირიონ II (საძაგლიშვილი), რომელსაც ხელნაწერები და ნაბეჭდი წიგნების მდიდარი კოლექცია შესწირა. მანვე ამ საზოგადოებას გადასცა ნუმიზმატიკური მასალა, 2700-ზე მეტი სახეობის მონეტა, არქეოლოგიური ნივთები, ფოტო-ალბომები და სხვა. საისტორიო და საეთნოგრაფიო საზოგადოებამ გაწეული დიდი ყურადღების გამო 1913 წელს წმიდა კირიონი მის საპატიო წევრად აირჩია.

თავის მხრივ, წმიდა ექვთიმე ღვთისკაცი მაღალ შეფასებას აძლევდა წმიდა ეპისკოპოს კირიონის მეცნიერულ მოღვაწეობას და მის თავდადებას სამშობლოსა და ერის საკეთილდღეოდ. წმიდა ექვთიმემ 1907 წელს გამოცემული „ძველი საქართველოს“ I ტომში წმიდა კირიონ ეპისკოპოსის მიერ სხვადასხვა წლებში შეკრებილი ლექსიკური მასალა დაბეჭდა. აღსანიშნავია, რომ წმიდა კირიონის ლექსიკონში ისეთი სიტყვებია თავმოყრილი, რომელიც სულხან-საბა ორბელიანს და დავით ჩუბინაშვილს ნახსენებიც არ აქვთ. დღემდე წმიდა მღვდელმოწამე კირიონის აღნიშნული შრომა კექსიკოლოგთა მიერ სათანადოდ შესწავლილი არაა.

წმიდა ექვთიმეს ახლო ურთიერთობა ჰქონდა და დიდად აფასებდა ქართველ სასულიერო პირებს: წმიდა ეპისკოპოს ალექსანდრე ოქროპირიძეს, კალისტრატე ცინცაძეს, ძმებს ვ. და პ. კარბელაშვილებს, უცხოეთში მოღვაწე კათოლიკე მღვდელს მიქელ თამარაშვილს და სხვებს. მან „ძველი საქართველოს“ ფურცლებზე  გამოაქვეყნა წმინდა ალექსანდრე ოქროპირიძისა და მიქელ თამარაშვილის ხსოვნისადმი მიძღვნილი ნეკროლოგი. წმიდა ექვთიმეს ხელშეწყობით, მღვდელმა  ვ.კარბელაშვილმა ზ.ფალიაშვილთან ერთად 1903 წელს სვანეთში ჩაიწერა ძველი ქართული სიმღერა გადმოცემები. ცალკე აღნიშვნის ღირსია წმიდა ექვთიმეს დიდი პატივისცემა წმიდა გაბრიელ ეპისკოპოსის მიმართ. იგი თავის მოგონებებში დიდი სიყვარულით იხსენიებს მის ძმას - მღვდელსა და პედაგოგს სიმონ ქიქოძეს, რომელმაც ღვთისმოშიშობასთან ერთად მას სამშობლოს სიყვარული და ცოდნის დაუოკებელი შეძენის სურვილი შთაუნერგა. წმიდა ექვთიმე ღვთისკაცი თვალყურს ადევნებდა წმიდა გაბრიელ ეპისკოპოსის საქმიანობას და აღფრთოვანებული იყო მისი მოღვაწეობით. 1896 წლის 10 მარტს წმიდა გაბრიელ ეპისკოპოსის დასაფლავებაზე ქუთაისში ექვთიმე ილია მართალთან (ჭავჭავაძე) ერთად ჩავიდა, რომ არა ექვთიმე ღვთისკაცის აქტიურობა ისტორიას არ შემორჩებოდა წმიდა ილია მართლის უბრწყინვალესი სიტყვა განსვენებულ წმიდა გაბრიელის მიმართ.

წმიდა ექვთიმე ღვთისკაცმა დიდი ამაგი დასდო ეკლესია-მონასტრებში განადგურების პირას მისული, შემორჩენილი ფრესკების გადმოღებას. 1912 წლიდან 1917 წლამდე მან 73 ფრესკის პირი გადმოიღო და მუზეუმს გადასცა. მას გულს უკლავდა დანგრევის პირას მისული მონასტრების მდგომარეობა. VI საუკუნის ჯვრის მონასტერს უყურადღებობის გამო დანგრევის საფრთხე ემუქრებოდა. გაზეთის ფურცლებზე წმიდა ექვთიმემ მოწოდებით მიმართა ქართველ ერს: „ყველამ გამოვიღოთ წვლილი, დიდმა თუ პატარამ, ერმა თუ ბერმა, განათლებულმა თუ გაუნათლებელმა, გვეყოფა ამდენი გულგრილობა ჩვენი ძვირფასი ნაშთებისადმი. მომავალი თაობა არ გვაპატიებს თუ ეს ძეგლი ჩვენს თვალწინ დაინგრა“. წმიდა ექვთიმე ღვთისკაცის მოწოდებამ შედეგი გამოიღო, შეკრებილი თანხით ჯვრის მონასტერი შეკეთდა და დანგრევას გადაურჩა.

წმიდა ექვთიმე ღვთისკაცი არა მარტო საეკლესიო სიძველეების გადარჩენაზე ზრუნავდა, არამედ ძველი ქართული ხელნაწერების გამოცემასაც ახერხებდა. 1891 წელს მან წერა-კითხვის გამავრცელებელი საზოგადოების დახმარებით გამოაქვეყნა „ახალი ვარიანტი წმიდა ნინოს ცხოვრებისა ანუ მეორე ნაწილი ქართლის მოქცევისა“. ამავე წიგნში შესულია ეფრემ მცირის „უწყებაი მიზეზთა ქართლის მოქცევისა თუ რომელ წიგნსა შინა მოიხსენიების“. 1895 წელს წმიდა ექვთიმემ კომენტარებით გამოსცა „სიბრძნე ბალავარისა“ ამავე წელს მისივე რედაქტორობით გამოვიდა XVIII საუკუნის ხელნაწერის მიხედვით „კათოლიკოს-ბაქარიანი მღვდელ იესე ტლაშაძისა, მოთხრობა ლექსად“ მანვე „საქართველოს სიძველეების“ სამივე ტომში დიდი ადგილი დაუთმო საქართველოს ეკლესიის წყაროებს. აღნიშნული მასალების გამოქვეყნებით ექვთიმე თაყაიშვილმა მნიშვნელოვნად გაამდიდრა საქართველოს ეკლესიის ისტორიის წყაროთმცოდნეობის ბაზა.

წმიდა ექვთიმემ დიდი ღვაწლი დასდო რუსეთის უწმიდესი სინოდის მარწუხებში მოქცეული საქართველოს ეკლესიის უფლებების დაცვას. იგი მართებულად აღნიშნავდა, რომ ეკლესია-მონასტრების გაპარტახება და იქ დაცული სიწმიდეების განადგურება საქართველოში ცარიზმის მიერ განხორციელებული რეაქციული საეკლესიო პოლიტიკის შედეგი იყო. წმიდა ექვთიმე სხვა ქართველ მოღვაწეებთან ერთად აქტიურად ჩაება ავტოკეფალისტთა მოძრაობაში. იგი მონაწილეობდა  ყველა იმ სხდომაში, რომელზეც მოწინავე ქართველი საგოზადოება სამღვდელოებასთან ერთად ავტოკეფალიის საკითხებს იხილავდა. ამ საკითხთან დაკავშირებით წმიდა ექვთიმემ საინტერესო მოგონებები დაგვიტოვა, რომ არა მისი მოგონებები, უცნობი დარჩებოდა, ილია ჭავჭავაძის როლი ავტოკეფალისტთა მოძრაობაში. ცნობილია, რომ წმიდა ილია მართალი ხელისუფლების მაღალ ინსტანციებში წარსადგენი ავტოკეფალიის მოთხოვნის დოკუმენტების შედგენისას კონსულტაციებს კალისტრატე ცინცაძისა და წმიდა ექვთიმე ღვთისკაცისაგან იღებდა.

წმიდა ექვთიმე დიდი სიხარულით შეხვდა 1917 წლის 12 (25) მარტს მცხეთაში, სვეტიცხოვლის ტაძარში საქართველოს ეკლესიის ავტოკეფალიის გამოცხდებას. იგი ამ დიდი ისტორიული აქტის მონაწილე იყო. მისი თხოვნით ცნობილმა „მოხეტიალე მომღერალმა“ ილიკო ქურხულმა ავტოკეფალიის აღდგენის დღეს რამდენიმე ფოტო გადაიღო.

ახლადაღდგენილი ეკელსიის მესვეურთა სურვილი იყო წმიდა ექვთიმე საკათალიკოსო საბჭოს წევრად აერჩიათ, მაგრამ მან მოუცლელობის გამო უარი განაცხადა, ამის მიუხედავად იგი აქტიურად თანამშრომლობდა საქართველოს საკათალიკოსოსთან და დიდ დახმარებას უწევდა მათ სხვადასხვა საკითხის გადაწყვეტაში.

წმიდა ექვთიმე, როგორც ეროვნულ-დემოკრატი, ეკლესიის სახელმწიფოსგან გამოყოფის მომხრე იყო, მაგრამ მკაცრად ილაშქრებდა სოციალ-დემოკრატიული მთავრობის პოლიტიკის წინააღმდეგ, როცა ამ საკითხის გადაწყვეტას ისინი ანტისარწმუნოებრივი პროპაგანდის ფონზე ახდენდნენ.

დამოუკიდბელობის გამოცხადების შემდეგ ქვეყნის ეკონომიკურმა სიდუხჭირემ ეკლესიაც მძიმე მდგომარეობაში ჩააყენა. ამას თან დაერთო ისიც, რომ აგრარული საკითხის გადაწყვეტის დროს დემოკრატიულმა მთავრობამ ეკლესიას არა თუ არ დაუბრუნა ის საეკლესიო მიწები და ქონება, რომელიც მან ავტოკეფალიის გაუქმების დროს დაკარგა, არამედ სახელმწიფოს მფლობელობაში გადავიდა ის მცირე საეკლესიო მიწებიც, რომელიც მას ეგზარქოსობის დროს ჰქონდა. მატერიალურ სახსარს მოკლებული სამღვდელოება სიდუხჭირეში ჩავარდა. უპატრონოდ მიტოვებულ საეკლესიო სიძველეებს ავაზაკები და უცხო გადამთიელები ისაკუთრებდნენ. საკათალიკოსო საბჭომ არაერთხელ მიმართა მთავრობას ეკლესიის ქონების დასაცავად დარაჯები დაენიშნათ, მაგრამ უფულობის მომიზეზებით მათ სასულიერო პირთა მოთხოვნას უარით უპასუხეს.

უმწეო მდგომარეობაში მყოფ სასულიერო პირებს ერთადერთ იმედად წმიდა ექვთიმე მიაჩნდათ, რომელიც იმ დროს ეროვნულ-დემოკრატიული პარტიის სიით საკანონმდებლო ორგანოს წევრი და პარლამენტის თავმჯდომარის მოადგილე გახლდათ. 1919 წლის დასაწყისში საქართველო კათალიკოსი ლეონიდე თხოვნით მიმართავს წმიდა ექვთიმეს: „ჩემი საყვარელი სამშობლო და მასთან ერთად ეკლესიაც დიდ განსაცდელშია, ვისაც სამშობლოსადმი და მისი ეკლესიისადმი სიყვარული უღვივის, მოვალეა იფიქროს მის ბედ-იღბალზე. მე მწამს, რომ ეკლესიის მოსპობას, როგორც ლოგიკური აუცილებლობა, მოსდევს ერის მოსპობაც. მინდა მშობლიური ეკლესიისა და მაშასადამე, ერის წინაშე ჩემი მოქალაქეობრივი მოვალეობა მოვიხადო. მეც რამე ვიფიქრო, რომ კეთილგონიერ მოქალაქეთა დახმარებით და კარნახით რამე გზას დავადგე. ამ განზრახვით მოვიწადინე საპატიო მოღვაწეთა მოწვევა, რათა მათთან ერთად მოვისაზროთ, თუ რით დავეხმაროთ ჩვენ საყვარელ სამშობლოს დღეს უფსკრულის წინ აღმართულს“.

წმიდა ექვთიმე დიდი გულისყურით მოეკიდა პატრიარქის მოწოდებას და პრაქტიკული ნაბიჯები გადადგა ეკლესიის დასახმარებლად. იგი ახლოს ეცნობოდა ბერ-მონაზონთა მდგომარეობას და მთავრობის წინაშე არაერთხელ დააყენა საკითხი მათი მატერიალური პირობების გაუმჯობესებისათვის. წმიდა ექვთიმეს, როგორც პარლამენტის თავმჯდომარის მოადგილეს, დახმარებისათვის ხშირად მატერიალურ სახსარს მოკლებული ბერ-მონაზვნებიც მიმართავდნენ. 1920 წლის 27 მარტს ბეთანიის მონასტრის მღვდელ-მონაზონი სპირიდონი წმიდა ექვთიმეს აცნობებდა, რომ მონასტერს მთავრობის განკარგულებით ჩამოერთვა 54 დესეტინა მიწა, სხვა არანაირი შემოსავალი მონასტერს არ გააჩნია. უსახსროდ დარჩენილი ბერი გამოსავალს წმიდა ექვთიმეს დახმარებაში ხედავდა: „გთხოვთ უმორჩილესად იშუამდგომლოთ, მომცენ მე ნორმით სახნავ-სათესი მიწა. მე მაშინ ღვთის ძალით შემეძლება ცხოვრება და მონასტრისთვის ყურადღების მიქცევა“. წმიდა ექვთიმეს წინადადებით 1920 წლის 22 აპრილს პარლამენტის ხელოვნების კომისიამ მიმართა განათლების მინისტრს, რათა კულტურის ფონდიდან გამოეყო და საისტორიო და საეთნოგრაფიო საზოგადოების მეშვეობით იგი ბეთანიის მონასტრისა და მისი დაცვისათვის მოეხმარებინათ.

ქართველი სამღვდელოება დიდად აფასებდა წმიდა ექვთიმე ღვთისკაცის ღვაწლს ეკლესიის წინაშე. მის არქივში დაცულია სასულიერო პირთა მრავალი სამადლობელი წერილი. 1919 წლის 6 დეკემბერს ქუთაისიდან არქიმადრიტი პავლე (ჯაფარიძე) წმიდა ექვთიმეს ჯანმრთელობას და დიდხანს სიცოცხლეს უსურვებს ქვეყნის საკეთილდღეოდ, ხოლო მღვდელ-მონაზონი ანდრია მოკითხვის ბარათთან ერთად საჩუქრად წმიდა ექვთიმე მთაწმიდელის დიდ ხატს უგზავნის. წმიდა ათონის მთიდან მღვდელ-მონაზონი გიორგი (დარჩიაშვილი) ამაგდარ მამულიშვილს წერს: „ბატონო ექვთიმე, ღმერთს ვთხოვ გულმხურვალე ვედრებით თქვენს სიმრთელეს, დღეგრძელობასა და ბედნიერებას ნათესავ სამშობლოთურთ. გწყალობდეს და გფარავდეს ჩვენი ივერიის ყოვლადწმიდა ღვთისმშობელი და მოსახელე თქვენი, წმიდა ექვთიმე ათონელი. ცათამობაძავისა მის ივერიის აღმაშენებელი, ცხადად მომთხრობნი და ბეჭედი ივერიის ერისა“.

საკათალიკოსო საბჭოს დაჟინებული მოთხოვნით 1919 წლის 1 ივლისს მთავრობის სხდომაზე ნოე ჟორდანიამ გააკეთა მოხსენება: „ეკლესია-მონასტრების დაცვის შესახებ“. მოხსენების საფუძველზე დაადგინეს, რომ ორი პირის შემადგენლობით გაგზავნილიყო კომისია ეკლესია-მონასტრების ქონების აღსაწერად და სათანადო აქტების შესადგენად. აღნიშნული ღონისძიებებისათვის ხაზინიდან გამოიყო მიზერული თანხა - 1000 მანეთი. იმავე წლის 12 ივლისს რესპუბლიკის მთავრობის დადგენილებით, ამ კომისიის თავმჯდომარედ დაინიშნა ექვთიმე თაყაიშვილი. 1919 წლის 22 ივლისს მთავრობის თავმჯდომარის განკარგულებით, წმიდა ექვთიმეს დაევალა ეკლესია-მონასტრების ქონების აღწერა. იგივე დადგენილებით ადგილობრივი სახელმწიფო და საზოგადოებრივი დაწესებულებების ხელმძღვანელებს დაევალათ, დაკისრებული მოვალეობის შესრულების დროს, ყოველგვარი პირობა შეექმნათ წმიდა ექვთიმე თაყაიშვილისათვის.

ექვთიმე თაყაიშვილი სვანეთში ექსპედიციის წევრებთან
და მასპინძლებთან ერთად

დადგენილების შესაბამისად წმიდა ექვთიმემ ფოტოგრაფთან ერთად ექსპედიციაში ორი თვე დაჰყო. მან აღწერა ქუთაისის, გელათის, მოწამეთას, გეგუთის, ხონის, მარტვილის, ჯროჭის, კაცხის, მღვიმეს, დარკვეთის, სავანის სიძველეები, შემდეგომ რაჭის სიძველეებს გაეცნო, ბოლოს კი ფოთის, ახალი სენაკის და გურიის ეკლესია-მონასტრები მოინახულა. ქუთაისში ყოფნისას მას თან ახლდნენ პროფესორი კორნელი კეკელიძე, მღვდელმოწამე ნაზარი, სამიტროპოლიტო საბჭოს წევრი ტრფიონ ჯაფარიძე და ერობის წარმომადგენელი ვასილ ფალავანდიშვილი.

მოგზაურობიდან დაბრუნებულმა წმიდა ექვთიმე ღვთისკაცმა ვრცელი მოხსენებით მიმართა მთავრობის თავმჯდომარეს ნოე ჟორდანიას, რომელშიც იგი აღნიშნავდა, რომ დროის სიმცირისა და ფულადი სახსრების სიმწირის გამო შეუძლებელი იყო საქართველოს ყველა ეკლესია-მონასტრის მონახულება. ამას გარდა, მან ჩათვალა, რომ არ იყო აუცილებელი იმ ეკლესია-მონასტრების შესწავლა, რომლებიც კარგად ჰქონდათ აღწერილი მკვლევარებს (მ. ბროსე, დ. ბაქრაძე, კონტკოვი, გრაფიანია უვაროვა და სხვები). „მე საუმჯობესოდ დავინახე, გავმგზავრებულიყავი ისეთ ადგილებში და დამეთვალიერებინა ის ეკლესია-მონასტრები, რომლებიც ლიტერატურაში ნაკლებად ცნობილი იყვნენ, ან მათ ნაშთებს შემოწმება სჭირდებოდათ!“ ამ მოგზაურობის შედეგად წმიდა ექვთიმე თაყაიშვილმა, საეკლესიო სიძველეების აღწერასთან ერთად, მდიდარი ფოტომასალა ჩამოიტანა, რომელიც საისტორიო და საეთნოგრაფიო საზოგადოებაში დაიდო. წმიდა ექვთიმე მთავრობას სთხოვდა, აღწერილობის ფოტომასალის გამოქვეყნებას.

მთავრობისადმი წარდგენილ მოხსენებაში წმიდა ექვთიმე დაწვრილებით საუბრობს ეკლესია-მონასტრების სავალალო მდგომარეობაზე. იგი აღნიშნავს, რომ ეკლესია-მონასტრებს უწინ გააჩნდათ მამულები, საძოვრები, სახნავ-სათესი მიწები, მაგრამ რესპუბლიკის მთავრობამ მათ ეს ქონება ჩამოართვა. მატერიალურ სახსარს მოკლებულმა სასულიერო პირების ნაწილმა უარი განაცხადა მოავლეობის შესრულებაზე და ოჯახს დაუბრუნდა. დაიწყო უპატრონოდ მიტოვებული ეკლესია-მონასტრების საეკლესიო სიწმინდეების უმოწყალო ძარცვა. გელათის მონასტერი წმიდა ექვთიმეს დაკეტილი დახვედრია, რადგან ყაჩაღობის შიშით წირვა-ლოცვასაც აღარ ასრულებდნენ. წმიდა ექვთიმე თაყაიშვილი ხაზგასმით აღნიშნავს, რომ აღნიშნული საკითხის განხილვისათვის არაერთხელ შეკრებილა თბილისის უნივერსიტეტის, საისტორიო და საეთნოგრაფიო საზოგადოებისა და საკათალიკოსო საბჭოს წარმომადგენლები, მაგრამ საბოლოო შეთანხმებამდე მაინც ვერ მისულან.

შექმნილი სიტუაციიდან გამომდინარე, წმიდა ექვთიმე თაყაიშვილი მთავრობის წინაშე შემდეგი სახის წინადადებას აყენებს:

„1. დაარსდეს ორგანო განათლების სამინისტროს უწყების დაქვემდებარებით, რომლის კომპეტენციაში იქნება ყოველგვარი ნაშთების მოვლა, შეკეთება და განახლება, აგრეთვე მუზეუმის საგანძურის ყურის გდება. ასეთ ორგანოდ ექვთიმეს მიაჩნია მუზეუმთან (ყოფილი კავკასიის მუზეუმი) არსებული საბჭო;

2. მონასტრებს უნდა მიეცეთ ნორმა მიწისა იმ სახით, რა სახითაც იგი მემამულეებს მიეცათ. მათვე უნდა დაუბრუნდეთ ჩამორთმეული წისქვილები;

3. მიეცეთ წინადადება, ერობებს, დაუყენონ მცველები იმ ეკლესია-მონასტრებს, რომლებიც უყურადღებოდ არიან. თუ ამაზე ერობები უარს იტყვიან, მაშინ ამ ეკლესია-მონასტრების ქონება საკათალიკოსო საბჭოსთან შეთანხმებით გადატანილი უნდა იქნას მუზეუმში ან იმ მონასტრებში, რომლებსაც დარაჯები ჰყავთ.

4. ჩამოტანილი იქნას ტფილისში შემოქმედიდან ნაძარცვი ნივთები, რომლებიც ახლა ოზურგეთის ხაზინაში ინახება. ამ ნივთების რესტავრაცია დაევალოს  საისტორიო და საეთნოგრაფიო საზოგადოებას.

5. საიბეჭდოს საქართველოს ეკლესია-მონასტრების განძეულობათა აღწერილობანი;

და ბოლოს,

6. მთავრობამ საზღვარგარეთ მაღალ პოლიგარფიულ დონეზე გამოსცეს ალბომი იმ სურათების მიხედვით, რომელიც მან მოგზაურობის დროს გადაიღო.“

რესპუბლიკის მთავრობას წმიდა ექვთიმეს არცერთი მოთხოვნა არ შეუსრულებია. ეკლესიისთვის მიწის ნორმის გადაცემაზე მთავრობამ უარი განაცხადა, რადგან ეს აგრარული კანონის უხეშ დარღვევად მიიჩნია. აგრარულ კომისიაში ექვთიმეს დაპირდნენ, რომ ეკლესიას იჯარით მისცემდნენ მიწას, მაგრამ ეს დაპირებაც დაპირებად დარჩა. წმიდა ექვთიმემ პარლამენტის სახელოვნებო კომისიის წინაშე არაერთხელ დასვა ეკლესია-მონასტრების შეკეთებისათვის ორი მილიონი მანეთის გამოყოფის საკითხი. უსახსრობის მიზეზებით ეს მოთხოვნაც არ შესრულებულა.

მთავრობის გულგრილობით შეწუხებული წმიდა ექვთიმე გულისტკივილით წერდა: „არაერთხელ შევეცადე, რაიმე  მეღონა ჩვენი ეკლესიის უმწეო მდგომარეობისათვის და საეკლესიო ნივთების დაცვა-მოვლისათვის. საეკლესიო ნივთების დაცვა საშიში გახდა. რამოდენიმე კრება საისტორიო-საეთნოგრაფიო საზოგადოების საბჭოს, სახელმწიფო უნივერსიტეტის სიბრძნისმეტყველების ფაკულტეტის პროფესორების, წერა-კითხვის საზოგადოების წამომადგენლებისა და საკათალიკოსო საბჭოს წარმომადგენლების თანდასწრებით გავმართეთ. ამ სხდომებზე გამოირკვა, რომ ადგილობრივ ნივთების დაცვის არავითარი საშუალება არ იყო“.

საზოგადოების ზოგიერთი წარმომადგენელი ეჭვის თვალით უყურებდა ექ. თაყაიშვილის ზრუნვას საეკლესიო სიძველეების შენარჩუნებისათვის. 1920 წ. გაზეთ „კლდეში“ „მორწმუნე ქართველის“ ფსევდონიმით გამოქვეყნებულ სტატიაში ამაგდარი მამულიშვილის მიმართ ბევრი უხამსი რამ ითქვა. მას ცილი დასწამეს, რომ თითქოს იგი ითხოვდა მუზეუმში დაბინავებულიყო ისეთი სიწმინდეებიც, რომელიც წირვა-ლოცვის დროს გამოიყენებოდა. ფსევდონიმს ამოფარებული პიროვნება წმიდა ექვთიმეს ეკლესიის მტერს უწოდებს და აღნიშნავს, რომ იგი თავისი ქმედებით ცდილობს, რომ ეკლესია სექტად გადააქციოს. წმიდა ექვთიმემ ოპონენტს საკადრისი პასუხი გასცა და კიდევ ერთხელ დააფიქსირა თავისი თვალსაზრისი, რომ მუზეუმში თავმოყრილი უნდა იქნეს მხოლოდ ისეთი სიწმინდეები, რომელსაც წირვა-ლოცვის დროს აღარ იყენებენ, დანარჩენი კი ისევ ეკლესიის საკუთრებაში უნდა დარჩეს და მის მოვლა-პატრონობაზე პასუხისმგებლობა საეკლესიო პირებმა უნდა აიღონო. „ურწმუნო თომების“ მიმართ ექვთიმე წერდა: „მე ხაზგასმით აღვნიშნავ, რომ ასეთი სიწმინდეები (ჯვარი, ხატები), როგორი ძვირფასიც არ უნდა იყოს ხელოვნების თვალსაზრისით, უსათუოდ ადგილობრივ უნდა დარჩეს. მე ვერ წარმომიდგენია გელათი ხახულის ღვთისმშობელისა და ალავერდი წმიდა გიორგის ხატების  გარეშეო“.

ძველი ქართული ქრისტიანული ხელოვნების პოპულარიზაციის მიზნით წმიდა ექვთიმემ საისტორიო და საეთნოგრაფიო საზოგადოების სახელით ჯერ ქართული ფრესკების გამოფენა მოაწყო, ხოლო 1920 წელს კი - ძველი ქართული ხუროთმოძღვრების ძეგლებისა. სწორედ ეს უკანასკნელი საფუძვლად დაედო 1924 წელს თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის მიერ გამოცემულ ქართულ ხუროთმოძღვრების ალბომს. მაგრამ მისი შემდგენელი იმხანად სამშობლოდან შორს, ემიგრაციაში იმყოფებოდა.

გამუზომელია წმიდა ექვთიმეს ღვაწლი საქართველოს ეკლესიის წინაშე. სწორედ ამ დამსახურების გამო საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის წმიდა სინოდმა 2002 წელს იგი ექვთიმე ღვთისკაცის სახელით წმიდანად შერაცხა. დაიწერა მისი სახელობის ხატი და ტროპარი. ექვთიმე ღვთისკაცის ხსენების დღედ დაწესდა 3 იანვარი.

ისტორიულ მეცნიერებათა კანდიდატი
ელდარ ბაბულაშვილი

გაზეთი „საპატრიარქოს უწყებანი“, № 19(226), 20 (228), 22 (230), 2003 წ.

http://www.orthodoxy.ge/biografiebi/ekvtime.htm